اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و اجزای عملکرد توده‌های مختلف سیاه‌دانه (Nigella sativa L.) در شرایط آب و هوایی گرگان

Abstract

سابقه و هدف: سیاه‌دانه گیاهی دارویی و پر مصرف در سراسر جهان است. دانه‌های این گیاه دارای ارزش اقتصادی قابل توجهی بوده و حاوی ترکیباتی همچون تیموکینون، تیمول، توکوفرول، ترانس رتینول و سلنیوم می‌باشند که کاربردهای چند منظوره دارند. مطالعات نشان داده‌اند که تأخیر در کشت، تأثیر منفی بر رشد و عملکرد این گیاه دارد. از آنجایی‌که تاریخ کشت بر روی استقرار گیاه، کنترل علف‌های هرز، بیماری‌ها و آفات، زمان برداشت و کیفیت محصول مؤثر است، بنابراین آگاهی از زمان مناسب کشت در هر منطقه برای ارتقای کمی و کیفی محصول حائز اهمیت می‌باشد. مواد و روش‌ها: از این رو، به منظور بررسی تأثیر تاریخ کاشت و توده‌های مختلف سیاه دانه بر عملکرد و اجزای عملکرد، آزمایشی مزرعه‌ای در سال زراعی 01-1400 در محل مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان اجرا شد. این آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام گرفت. تیمارها شامل تاریخ کشت در سه سطح (15 آبان، 15 آذر و 15 دی‌ماه) و توده سیاه‌دانه در سه سطح (ایرانی، سوری و هندی) بود. در این پژوهش صفات مورد مطالعه شامل تعداد شاخه فرعی، کپسول در هر بوته، تعداد کپسول پوک در هر بوته، تعداد دانه در خانه کپسول، تعداد فولیکول، وزن کپسول، وزن هزاردانه، عملکرد دانه، وزن خشک تک بوته و عملکرد بیولوژیک، اندازه‌گیری، شمارش و ثبت شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد، اثر تاریخ کاشت، توده و اثر متقابل آن‌ها بر اکثر صفات مورد مطالعه در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار بود. بر اساس نتایج، بیشترین تعداد کپسول سالم و پوک و بیشترین تعداد فولیکول در توده ایرانی مشاهده شد. همچنین بالاترین وزن کپسول، وزن هزاردانه و حداکثر عملکرد دانه به‌ترتیب با میانگین 288/0 ، 38/2 گرم و 75/994 کیلوگرم در هکتار به توده هندی در تاریخ کشت اول تعلق گرفت. به‌طور کلی در بین توده‌های مورد بررسی، توده هندی به‌دلیل سازگاری با شرایط آب و هوایی منطقه، در اکثر صفات عملکردی در مقایسه با دو توده دیگر بیشترین مقدار را به خود اختصاص داد. نتیجه‌گیری: در این تحقیق در سال مورد مطالعه تأخیر در تاریخ کاشت (آذر و دی ماه) موجب کاهش معنی‌دار صفات مربوط به عملکرد و اجزای عملکرد شد و تاریخ کشت اول (15/08/1400) بیشترین اثر مثبت را بر هر سه توده به خود اختصاص داد، بنابراین مناسب‌ترین تاریخ کشت برای سیاه‌دانه در شرایط آب و هوایی گرگان، کشت در آبان ماه بوده که موجب دستیابی به حداکثر عملکرد دانه در توده‌های سیاه‌دانه به‌ویژه توده هندی می‌شود. درنتیجه جهت حصول حداکثر عملکرد، این تاریخ کشت قابل توصیه در شرایط اقلیم شهرستان گرگان می‌باشد.