تأثیر کاشت زودهنگام آفتابگردان بر عملکرد دانه و بهره‌وری آب در مناطق معتدل سرد کرمانشاه

Abstract

سابقه و هدف: با توجه به اقلیم خشک و نیمه خشک کشور، استفاده از راهکارهای افزایش بهره‌وری آب و بهبود عملکرد در واحد سطح ضروری به نظر می‌رسد.تاریخ کاشت زودهنگام می‌تواند یک استراتژی مدیریتی پایدار در مناطق با محدودیت منابع آبی باشد. مطالعات مزرعه‌ای نشان داده است ‌که کاشت آفتابگردان در اوایل اسفند تا اوایل فروردین مؤثرترین استراتژی از نظر بهره‌وری آب و عملکرد دانه بوده است. بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی عملکرد و اجزای عملکرد هیبریدهای جدید آفتابگردان در تاریخ کاشت‌های زودهنگام اواخر اسفند و اوایل فروردین ماه، در مقایسه با تاریخ کاشت‌ تابستانه و تأثیر تاریخ کاشت‌های زودهنگام بر بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در مناطق معتدل سرد استان کرمانشاه اجرا شد.مواد و روش ها: پژوهشی دو ساله (1400-1402) در ایستگاه تحقیقات کشاورزی ماهیدشت کرمانشاه انجام شد. آزمایش به صورت کرت‌های نواری با طرح پایه بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل تاریخ‌های کاشت به‌عنوان عامل اول شامل پنج سطح: در سال اول (25 اسفند، 10 فروردین، 25 فروردین، 10 اردیبهشت و 15 خرداد) و در سال دوم (9 اسفند، 3 فروردین، 25 فروردین، 10 اردیبهشت و 30 اردیبهشت) و عامل دوم ارقام آزمایش شامل هیبریدهای شمس، گلسا، زرین و رقم آزادگرده‌افشان لاکومکا بودند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SAS آماری (SAS 9.1) تجزیه واریانس شدند. برای بررسی بهره وری، شاخص‌های بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب در تاریخ‌های کاشت مختلف مورد ارزیابی قرار گرفتند.یافته ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد تاریخ کاشت در هر دو سال بر عملکرد و اجزای عملکرد به‌جز تعداد دانه در طبق درسال دوم تأثیر معنی‌داری داشت. ارقام مورد بررسی نیز در هر دو سال تفاوت معنی‌داری از نظر عملکرد و اجزای عملکرد داشتند. بیشترین عملکرد دانه در سال اول با 3921 و 3720 کیلوگرم در هکتار به تاریخ‌های 10 اردیبهشت و 25 فروردین و در سال دوم با 3782 و 3711 کیلوگرم در هکتار به تاریخ‌های 3 فروردین و 10 اردیبهشت تعلق داشت. نتایج نشان داد که کاشت در تاریخ‌های بهاره (10 اردیبهشت) و تابستانه (15 خرداد و 30 اردیبهشت) در هر دو سال منجر به افزایش وزن هزار دانه نسبت به سایر تاریخ‌های کاشت زودهنگام شد. کاهش وزن هزار دانه در تاریخ‌های کاشت اول و دوم (زودهنگام) به دلیل مصادف شدن دوره پرشدن دانه با افزایش دما در اواخر تیرماه و اوایل مردادماه بود. رقم لاکومکا که یک رقم آزادگرده‌افشان می‌باشد، در بین ارقام مورد بررسی در سال اول و دوم به ترتیب با 3927 و 3957 کیلوگرم در هکتار بیشترین و هیبرید گلسا به ترتیب با 3163 و 2941 کیلوگرم در هکتار دارای کم‌ترین عملکرد دانه بود. بر اساس بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب محاسبه شده، نتایج نشان داد که تاریخ‌های کاشت زودهنگام 9 اسفند و 3 فروردین ماه در سال دوم به دلیل صرفه‌جویی در مصرف آب، به ترتیب 74 و 70 درصد بهره‌وری اقتصادی بالاتری نسبت به تاریخ‌ کشت تابستانه داشتند. نتیجه گیری: به طورکلی نتایج این پژوهش نشان داد که تاریخ کاشت های 25 فروردین و 10 اردیبهشت (تاریخ‌های کاشت بهینه در مناطق معتدل سرد) بالاترین عملکرد دانه و شاخص‌های بهره‌وری فیزیکی و اقتصادی آب را داشت، بااین‌حال کاشت زودهنگام در تاریخ‌های 25 اسفند، 10 فروردین و 25 فروردین با کاهش مصرف آب بهره‌وری اقتصادی قابل قبولی را نشان داد. اهمیت کاشت زودهنگام آفتابگردان در شرایط خشکسالی و همچنین موقعی که قیمت آب مصرفی در کشاورزی به صورت واقعی محاسبه گردد بیشتر نمایان می‌شود. به‌طورکلی نتایج این مطالعه تأکید کرد که کاشت زودهنگام آفتابگردان، اگرچه ممکن است با عملکرد دانه بالاتری همراه نباشد، اما به دلیل استفاده بهینه از منابع آبی و بهره‌وری قابل قبول، می‌تواند یک راه‌حل عملی و مؤثر در مدیریت منابع آب و مقابله با خشکسالی باشد.