ارزیابی تحمل به تنش شوری در بین ژنوتیپ‌های پرمحصول خلر زراعی (Lathyrus sativus)

Abstract

چکیده سابقه و هدفخلر (Lathyrus sativus L.)، یک گیاه علوفه‌ای یکساله متعلق به خانواده Fabaceae است که برای مصارف غذایی و دامی کشت می‌شود. جنس لاتیروس مجموعه ای از 187 گونه و زیرگونه است که برای اهداف دانه‌ای و علوفه‌ای کشت می‌شوند. تقاضای جهانی برای پروتئین لگوم‌ها برای تغذیه حیوانات در حال افزایش است. خلر جایگزین خوبی برای سیستم‌های کشت در اراضی و محیط‌های حاشیه‌ای خواهد بود. این گیاه، به تنش‌های غیرزیستی گوناگون به طور نسبی متحمل است که آن را به یک گزینه قابل اعتماد برای توسعه کشت در مناطق نیمه خشک جهان تبدیل می‌کند که پیش‌بینی خشکسالی در آن مناطق به دلیل تغییرات آب و هوایی دور از انتظار نیست.مواد و روش‌هاآزمایش در آزمایشگاه و مزرعه پژوهشی گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه انجام شد. ژنوتیپ‌ها از موسسه ایکاردا به همراه رقم بومی تهیه شدند و به منظور ارزیابی ژنوتیپ‌های پرمحصول خلر از نظر تحمل به شوری، تعداد 25 ژنوتیپ به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با دو تکرار داخل گلدان مورد مطالعه قرار گرفتند. تیمارهای شوری در چهار سطح صفر، 40، 80 و 120 میلی مولار نمک NaCl اعمال شد. صفات مختلف گیاهچه‌ای و زراعی مورد ارزیابی قرار گرفتند.یافته‌ها اختلاف بین ژنوتیپ‌‌های مورد مطالعه در اکثر صفات معنی‌دار بود. با افزایش سطوح شوری، صفات‌ زراعی ارتفاع بوته، وزن تر شاخساره، تعداد شاخه، وزن خشک شاخساره، عرض برگ، تعداد برگ، محل شاخه اولی و همچنین در گیاهچه صفات طول ریشه‌چه، طول ساقه‌چه، طول گیاهچه، وزن خشک ریشه‌چه و وزن خشک ساقه‌چه کاهش یافتند. تجزیه خوشه‌ای ژنوتیپ‌ها بر اساس میانگین استاندارد شده صفات زراعی با استفاده از روش وارد و توان دوم فاصله اقلیدسی، ژنوتیپ‌های مورد مطالعه را به سه خوشه تقسیم‌بندی کرد. خوشه اول شامل ژنوتیپ‌های شماره 19 و 20 بود. خوشه دوم ژنوتیپ‌های شماره 24، 25، 8، 16، 10، 2 و 5 را در برداشت و در نهایت، خوشه سوم نیز در برگیرنده ژنوتیپ‌های شماره 3، 6، 1، 7، 23، 15، 4، 22، 18، 14، 13، 12، 11، 21، 9 و 17 بود. همچنین در تجزیه به مولفه‌های اصلی بر اساس صفات زراعی، سه مؤلفه‌ اصلی اول، 25/70 درصد از تنوع را توجیه کردند که براساس نتایج بدست آمده، مؤلفه اول به عنوان مؤلفه عملکرد دانه و مؤلفه دوم به عنوان تعداد برگ نام‌گذاری گردید. از این مولفه‌ها -می‌توان در برنامه‌های بهنژادی برای گزینش ژنوتیپ‌ها و اهداف اصلاحی در مقاومت به تنش شوری استفاده کرد.نتیجه گیری با افزایش سطوح شوری، عملکرد علوفه در مقایسه با شاهد کاهش معنی‌داری یافت. ژنوتیپ های 21 و 18 به ترتیب بیشترین و کمترین سرعت جوانه زنی و ژنوتیپ های 8 و 15 به ترتیب دارای بیشترین و کمترین درصد جوانه زنی بودند. از نظر تحمل ژنوتیپ‌ها نسبت به شوری، ژنوتیپ های 8، 9، 10، 12، 13، 14، 23، 24 بهترین ژنوتیپ‌ها و حساس‌ترین ژنوتیپ‌ها به شوری با عملکرد پایین، ژنوتیپ های 19 و 20 بودند. ژنوتیپ های 5، 14، 10. ، 16، 21، 24 و 25 (شاهد) بیشترین عملکرد را داشتند.