بینامتنیت کلام الهی در شعر معاصر فارسی‌زبانان غیرایرانی

Abstract

قرآن مجید، این کتاب آسمانی، فرامتنی است که سایر متن‎ها خواسته یا ناخواسته از آموزه‎های آن به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم اثر پذیرفته‎اند. سهم اثرپذیری از کلام الهی بر زبان فارسی سهمی انکارناپذیر و مبارک است و این اثرپذیری در کلام ادیبان شیرین‌سخن فارسی برجسته‎تر و قابل تأمّل‎تر از دیگران است. شعر فارسی با بهره‎گیری از مرواریدهای درخشان کلام الهی گنجینه‌های معرفت و حکمتی را فراهم کرده است که قرن‎هاست جاودانه و ماندگارند. این پژوهش بر آن است تا با بهره‎گیری از رویکرد بینامتنی و روش توصیفی- تحلیلی اثرپذیری شاعران کشورهای فارسی‌زبان را از قرآن در دهه‎های اخیر بررسی کند؛ از این رو تلاش می‌شود با مطالعۀ اشعار شاعران برجستۀ معاصر افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان گونه‎های اثرپذیری آنان از قرآن معرّفی شود. نتایج این پژوهش نشان می‎دهد که بینامتنیت آثار این شاعران با قرآن بیشتر از نوع ضمنی است و به شکل‎های مختلف ازجمله واژگانی، تلمیحی و الهامی تجلّی یافته است. گروهی از این شاعران نیز به اثرپذیری از ساختار سوره‎های قرآنی توجّه داشته‎اند. همچنین این پژوهش بیانگر آن است که قرآن به‌صورت غیرمستقیم در شعر بیشتر شاعران فارسی‌زبان معاصر حضور دارد؛ امّا آنان بیش از محتوا، به اصطلاحات و زبان قرآن توجّه دارند و بیش از همه به قصّه‌های قرآن علاقه نشان می‌دهند.