گونه‎شناسی مشاغل و پایگاه‎های درآمدی یادشده در دیوان‎های شعر فارسی قرن‎های هشتم و نهم هجری

Abstract

مشاغل و پایگاه‌های درآمدی یکی از مؤلفه‎های تاریخ اجتماعی است که واکاوی گونه‌ها‌، قلمرو، خاستگاه‎ها و ابعاد آن می‌تواند گوشه‎هایی تازه از زندگی مردم در گذشته را بنمایاند. بی‎توجهی نسبی منابع متعارف تاریخی به تاریخ اجتماعی زمینه‎ساز اقبال به دیگر منابعی است که در تقسیم اولیه در شمار منابع تاریخی قرارنمی­گیرند. دیوان­های شعر را باید از جملۀ این منابع شمرد. در این دیوان‌ها به انبوهی از مسائل و مؤلفه‎های مربوط به زندگی اجتماعی اشاره شده است. استخراج و سپس گردآوری اطلاعات دربارۀ آنها روزنه‌ای است به سوی فهم متن و واقعیت اجتماعی روزگاران گذشته. این مقاله با رویکردی وصفی و با استفاده از تکنیک جست‎وجوی نام مشاغل و پایگاه‎های درآمدی در پنج دیوان شعر از شاعران پارسی‌سرای قرن‎های هشتم و نهم ایران و دسته‎بندی آنها کوشیده است به این پرسش پاسخ دهد که مشاغل و پایگاه‎های درآمدی یادشده در این دیوان‌ها در بستر یک مطالعۀ تکمیلیِ دیگر تا چه اندازه متأثر از آموزه‌های دینی بوده است. این بررسی نشان‎می‎دهد که در ایران، در روزگار بین خرابی‎های حملة مغولان و آبادانی عصر صفویه، آموزه­های دینی در مشاغل دین‎آورد شامل سه دسته مشاغل مرتبط با اجرای عبادات دینی (شامل سه شغل)، مشاغل مرتبط با اجرای احکام اجتماعی دینی (شامل سه شغل) و مشاغل مرتبط با آموزش و ترویج دین (شامل چهار شغل) و مشاغل دین‎پرورد شامل دو دسته مشاغل مرتبط با اجرای احکام دینی و مراسم (شامل پنج شغل) و مشاغل مرتبط با ساخت و ادارة اماکن دینی (شامل سه شغل) و نیز پایگاه‎های درآمدی (شامل چهار شغل) نقش داشته است.