تحلیلی نقادانه از روند تاریخی آموزش عالی در ایران

Abstract

این مقاله با هدف ارائه تحلیلی نقادانه از روند تاریخی آموزش عالی در ایران، تنظیم و در آن تلاش شده است که به این سؤال پاسخ داده شود که تحولات فرهنگی، اجتماعی، و سیاسی چه نقشی در توسعۀ مراکز آموزش عالی ایران داشته‌اند؟ تحقیق از نوع تحقیقات توصیفی و روش به‌کار رفته در این مطالعه اسنادی (مروری) است. در تحلیل داده‌ها از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. مقالة حاضر با توجه به ماهیت موضوع، سیر تاریخی آموزش عالی را در سه دورة باستانی، عصر میانه، و عصر حاضر بررسی و با رویکردی نقادانه شرایط و عوامل اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، و فرهنگی هر دوره را تحلیل و تبیین کرده است. یافته‌های این مطالعه نشان داد که ثبات و پایداری حکومت مرکزی نقش مؤثری در شکل‌گیری و توسعۀ مراکز آموزش عالی داشته است؛ به طوری که، هم‌زمان با حاکم‌شدن این وضعیت بر فضای سیاسی و اجتماعی، ضمن توسعۀ مراکز یادشده، کتاب‌خانه‌های مجهز راه‌اندازی و برای آسان‌سازی دسترسی به این مراکز شبکة راه‌ها توسعه و اصلاح شدند. این وضعیت تمایل دانشمندان دیگر کشورها به‌خصوص یونانی‌ها را به حضور در مراکز آموزش عالی ایران افزایش داد. هم‌زمان با تشکیل دانشگاه جندی‌شاپور در دورۀ ساسانیان، رشد مراکز آموزش عالی به اوج خود رسید. در عصر میانه که با ظهور اسلام آغاز شد، مراکز آموزش عالی غیر دولتی شکل گرفت و ورود زنان به مراکز آموزش عالی آزاد شد. عصر جدید با شکل‌گیری «دارالفنون» در دورۀ قاجار آغاز شد. دارالفنون با رویکرد حرفه‌ای و کاربردی به دانش جدید و به منظور پاسخ‌گویی به نیازهای تخصصی، خصوصاً در عرصۀ نوسازی ارتش و مقتضیات زمان شکل گرفت. از مهم‌ترین وقایع علمی دورۀ جدید تأسیس دانشگاه تهران در 1313 است