توسعه به مثابه بی‌نوایی اخلاقی: سیری در اندیشه مجید رهنما

Abstract

از دهه­های پایانی قرن بیستم به این سو، برخی از اندیشمندان در بسیاری از بخش‌های جهان، خاصه جهان سوم، ایده "توسعه" را به چالش کشیده اند. بر این اساس، تعریف نوینی از توسعه شکل گرفته است که عمدتاً برآمده از تجارب خاصه تجربه­های ناموفق توسعه در جهان سوم بوده است. یکی از مهم­ترین شخصیت­هایی که به انتقاد از برنامه­های توسعه­ای، بخصوص برنامه­های توسعه­ای نهادها و سازمان­های بین­المللی، دست زد، مجید رهنماست که خود زمانی دستی قوی در اجرای برنامه­های توسعه در اقصا نقاط جهان داشت و اکنون هم به عنوان یکی از مهم­ترین متفکران گفتمان پسا توسعه مطرح است. در این مقاله تلاش می­شود با استفاده از مطالعات اسنادی و کتابخانه­ای و با خوانشی عمیق در آثار رهنما مهم­ترین نقطه­نظرهای وی در مورد تجربه توسعه و ناکامی های آن در دنیا تبیین و تشریح گردد. رهنما با استفاده از روش­ خاص خود به سیر در تاریخ توسعه پرداخته است. او اجتماعاتی را که هنوز گفتمان توسعه به آن راه نیافته می­ستاید و از آن به عنوان جوامعی اخلاقی یاد می­کند که مردمانش فضائل بی­شماری دارند امّا به تدریج زرق و برق طرح­های توسعه و وعده ­­و وعید­های آن در این اجتماعات رسوخ کرده و مردم محلی را دچار اقتصادزدگی و بی­نوایی اخلاقی می­کند. از این منظر، توسعه «هدیه­ای خطرناک» است که اخلاق را در جوامع بومی زایل می کند.