زرتشتیان و جنبش های ایرانی در سده‌های نخستین اسلامی

Abstract

پس از استیلای عرب‌ها بر ایران و فروکش پایداری‌های محلی، از سده دوم هجری ایرانیان جنبش‌هایی را علیه زمامداران عرب برپا کردند که به باور عده‌ای از پژوهشگران، هدف رهبران آن، دستیابی به استقلال ایران و احیاء دین زرتشتی بود. حال، پرسش پژوهش حاضر این است که اگر این قیام‌ها با انگیزه ملی و از سر وطن‌دوستی و استقلال‌خواهی بود، موبدان که حافظان دین زرتشت و فرهنگ و آداب ایرانی در غیاب شاه بودند، چه عکس‌العملی به این قیام‌ها داشتند؟ این پژوهش نشان داد که جنبش‌های ایرانیان، بیشتر جنبه اجتماعی و اقتصادی داشت و اغلب برپاکنندگان و شرکت‌کنندگان، از موالی و پیروان فِرَق زرتشتی از جمله به‌آفریدیه و خرم‌دینی (نومزدکیان) و بعضا با عقاید التقاطی‌ای بودند که موبدان، آنان را به سبب ایجاد بدعت در دین، کفرآمیز و با از بین بردن اتحاد و انسجام داخلی برای جامعه زرتشتی، زیان‌مند و خطرناک می‌دانستند؛ از این‌رو ضمن اعلام بیزاری و همراهی نکردن، به مقابله با آنان نیز برخاستند.