ارزیابی سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قلعه‌چای با استفاده از روش تصمیم‌گیری چندمعیارۀ MABAC

Abstract

سیلاب‌ها فراوان‌ترین و مخرب‌ترین مخاطره در کشور محسوب می‌شوند که همه‌ساله خسارت‌های زیادی بر جای می‌گذارند. اولویت‌بندی حوضه‌های آبریز از نظر پتانسیل سیل‌خیزی اولین گام در مدیریت این مخاطرۀ طبیعی است. حوضۀ آبریز قلعه‌چای واقع در شهرستان عجب‌شیر (استان آذربایجان شرقی) جزو حوضه‌های با پتانسیل زیاد خطر وقوع سیل به شمار می‌رود. از این‌رو تهیۀ نقشه‌های خطر وقوع سیل در این حوضه برای مدیریت مخاطرۀ سیلاب ضروری به نظر می‌رسد. هدف اصلی این تحقیق، ارزیابی و اولویت‌بندی پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قلعه‌چای با استفاده از تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره و سیستم اطلاعات جغرافیایی است. در تحقیق حاضر از یازده معیار مؤثر بر پتانسیل سیل‌خیزی حوضۀ آبریز قلعه‌چای استفاده شد که عبارت‌اند از: ارتفاع، شیب، تراکم آبراهه، لیتولوژی، ضریب گراویلیوس، کاربری اراضی، شاخص پوشش گیاهی، بارش، رتبۀ آبراهه، تعداد آبراهه و مساحت. در ادامه از مدل فرایند تحلیل شبکه‌ای (ANP) برای تعیین وزن معیارها و از مدل MABAC برای اولویت‌بندی واحدهای هیدرولوژیک و شناسایی واحدهای با پتانسیل سیل‌خیزی زیاد استفاده شد. نتایج وزن‌دهی معیارها با استفاده از مدل ANP نشان داد که معیارهای لیتولوژی، شیب و پوشش گیاهی به‌ترتیب با ضرایب 191/0، 189/0 و 135/0 بیشترین وزن را دارند که نشان‌دهندۀ اثر مهم این معیارها در پتانسیل سیل‌خیزی واحدهای هیدرولوژیک منطقه است. در مقابل دو معیار تعداد آبراهه و رتبۀ آبراهه کمترین وزن را داشته‌اند. نتایج اولویت‌بندی نیز نشان داد که واحدهای هیدرولوژیک A2، B2 و C1 از پتانسیل سیل‌خیزی زیاد برخوردارند. این واحدها مساحتی بالغ بر 125 کیلومترمربع را پوشش می‌دهند که 30 درصد از کل مساحت حوضۀ آبریز را شامل می‌شود. واحدهای هیدرولوژیک با پتانسیل سیل‌خیزی زیاد به‌دلیل داشتن شیب زیاد و نبود پوشش گیاهی مناسب، شرایط شکل‌گیری رواناب‌های سطحی و در نتیجه وقوع سیل را در این حوضه‌ها فراهم می‌آورند.