کاربست نظریه‌ی انسجام متنی در قصیده‌ی «خواطر الغروب» ابراهیم ناجی

Abstract

انسجام متنی، یکی از مباحث مهم نظریۀ زبان‌شناسی نقشگراست. این نظریه به بررسی و تحلیل عواملی می-پردازد که اجزای تشکیل‌دهنده‌ی متن را در دو سطح دستوری و واژگانی به‌هم مرتبط می‌سازد و در نهایت به انسجام و پیوستگی آن منجر می‌شود. با توجه به اهمیت این نظریه در بررسی متون شعری، نگارنده قصد دارد با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و بر مبنای نظریه‌ی نقشگرایی، به تطبیق آن روی قصیدۀ «خواطر الغروب» بپردازد و از این طریق میزان انسجام متن را در دو حوزه دستوری و واژگانی مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که پیوستگی متن قصیده در حوزۀ دستوری به طور کامل، ناشی از عنصر ارجاع ضمیری است و دو عنصر اشاری و موصولی در این زمینه، نقشی ندارند و با توجه به اینکه، قصیده بر محور شاعر و دریا در چرخش است، بیشتر ارجاعات در قصیده به همین دو عنصر برمی‌گردند. پدیده حذف نیز بخشی از بار انسجام‌بخشی قصیده را بر دوش کشیده است. در حوزه انسجام واژگانی، عنصر تکرار به ویژه تکرارهای کلی و جزئی و شبه ترادف، و عنصر باهم‌آیی به ویژه تضاد و ارتباط با یک موضوع معین، در انسجام و استمرار متن نقش مهمی ایفا کرده‌اند.