خوانشی قوم‌شناختی از داستان الربة الحجریة اثر ابراهیم الکَونی

Abstract

ابراهیم الکَونی، داستان‌نویس لیبی‌تبار، آفرینندۀ آثاری است که در آن‌ها صحرای بزرگ آفریقا و طوارقِ باشنده در آن نقش‌آفرین‌اند. این ویژگی سبب‌ شده که در داستان‌های او بتوان داده‌های بسیاری را دربارۀ زیست‌بوم جغرافیایی و فرهنگی طوارق یافت. داستان با تک‌نگاریِ قوم‌شناختی تفاوت‌هایی دارد. مهم‌ترین تفاوت ریشه داشتنِ این در واقعیت و آن در عالم خیال است ولی آنچه که موجب می‌شود داستانی را دارای ارزش قوم‌شناختی بدانیم گذر داستان از غربال واقعیت است. آثار الکَونی برآمده از خیال‌اند، ولی در زمین واقعیت ریشه دارند و این سبب می‌شود که مثلا اگر از ازدواج «بوخا» و «تامدّورت» سخن می‌گوید تصویری از باورها و آیین‌های درپیوند با سنت ازدواج را نزد طوارق ترسیم کند و بررسی این تصویر به شناخت درست طوارق کمک شایانی می‌کند. نگارنده در پژوهش پیش‌رو داستان الربـة الحـجریة را با رویــکرد انسان‌شناسی ادبی کاویده و یافته‌های مرتبط با حیات فرهنگی طوارق را در سه عنوان بررسی کرده است: توتم و شکار آیینی، ازدواج و آیین تشرف، زایش ایزدبانو از اسطوره تا جادو. یافته‌ها نشان می‌دهند که می‌توان الکَونی را قوم‌نگارِ طوارق دانست و این‌ جاست که سویۀ تازۀ پیوند میان ادبیات (داستان‌نویسی) و انسان‌شناسی -که قوم‌شناسی شاخه‌ای از آن است- روشن می‌شود.