بررسی تطبیقی کارکرد افعال وجهی در زبان‌های فارسی و کُردی (مطالعه موردی: دو رمان فارسی و کردی معاصر)

Abstract

بررسی وجهیت و کارکردهای آن جزو بنیادی‌ترین مباحث دستورِ زبان‌های ایرانی است. در این میان طبقه‌بندی عناصر بیانگر وجهیت نظیر ابزارهای تصریفی نشان‌دهندۀ وجه، افعال و قیود وجهی از مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشی در این زمینه هستند. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از طبقه‌بندی‌های «پالمر» و «ون‌درآوورا و پلانگیان» به تقسیم­بندی افعال وجهی موجود در زبان‌های فارسی و کُردی (گویش مرکزی) می‌پردازد و از این رهگذر کفایت توصیفی هر یک از رویکردهای مذکور را در این زبان‌ها ارزیابی می‌کند. چون بررسی وجهیت مستلزم لحاظ کردن داده‌های بافت‌محور است، کوشش شده تا داده‌های مربوط به زبان فارسی از رمان‌های «پرند­ۀ من» از وفی و «نگران نباش» از محب­علی و داده‌های مورد نیاز برای بررسی وجهیت در کُردی هم از رمان‌های «حه­سار و سه­گه­کانی باوکم» از شیرزاد حسن و «گره­وی به­ختی هەڵاڵە» از نهایی استخراج شود. حاصل آن‌که رویکرد ون‌درآوورا و پلانگیان تصویرِ کامل‌تری از افعال وجهی و کارکردهایشان در این دو زبان به دست می‌دهد. این نکته به وضوح در حوزۀ درون مشارکت‌کننده در چارچوب ون‌درآوورا و پلانگیان مشاهده می‌شود. اگرچه درجۀ امکان در حوزۀ درون مشارکت‌کننده را در رویکرد ون‌درآوورا و پلانگیان می‌توان هم‌ارز با مرتبۀ امکان در طبقه‌بندی پالمر دانست، درجۀ الزام را در حوزۀ درون مشارکت‌کننده در رویکرد ون‌درآوورا و پلانگیان نمی‌توان مترادف با مرتبۀ الزام در طبقه‌بندی پالمر در نظر گرفت.