تحلیل تطبیقی و جامعه‌شناختی تبعیض طبقاتی در سروده‌های قانع مریوانی و محمّد مهدی الجواهری

Abstract

جامعه­ای که قانع مریوانی(1898ـ1965) و محمّد مهدی جواهری(1900ـ1997) در آن زندگی می­کردند، جامعه­ای دوقطبی بود که رابطه‌ی دیالکتیکی ضعف و هژمونی و استثمارگر و استثمارشده در نتیجه‌ی تبعیض طبقاتیِ برآمده از سیطره‌ی فئودال­ها بر رعیت، بر فضای آن سایه افکنده بود. در چنین محیطی، دو شاعر به­مثابه‌ی شعرای متعهّد، سروده­های خود را به آینه‌ی تمام­نمای رنج­های رعیت و ظلم و استثمار رواداشته شده بر آنان از سوی طبقه‌ی فئودال تبدیل کرده و روایتگر فقر و گرسنگی و دردهای دهقانان بی­بهره از حقّ حیات در جامعه‌ی مبتلا به شکاف طبقاتی گشته­اند. با توجّه به معاصر بودن دوره‌ی زندگی دو شاعر و وجود قرابت­ها و مشابهت­های سیاسی­ـ اجتماعی در محیط زندگی و درون­مایه‌ی سروده­هایشان و نیز از آن روی که تاکنون جستار مستقلّی به بررسی تطبیقی شکاف طبقاتی در سروده­های قانع و جواهری نپرداخته است، نگارندگان در پژوهش حاضر بر آنند تا به تحلیل تطبیقی تبعیض طبقاتی در شعر دو شاعر بپردازند. مسئله‌‌ی بنیادین پژوهش حاضر این است که پدیده‌ی تبعیض طبقاتی، چگونه و در چه قالب­هایی در سروده­های دو شاعر، نمود یافته و با چه مفاهیمی پیوند خورده است؟ جهت بررسی این مسئله‌، نگارندگان از روش توصیفی­ـ تحلیلی مبتنی بر بررسی جامعه­شناختی بُن­مایه­های سروده­های دو شاعر بر اساس رویکرد مارکسیستی بهره گرفته­­اند. دوگانگی فقر و ثروت، ظلم اجتماعی و استثمار از پُربسامدترین نمودهای تبعیض طبقاتی در جامعه‌ی ارباب و رعیتی است که در سروده­های قانع و جواهری بازنمایی شده و به تبع آن، تأثیرپذیری از محیط اجتماعی مبتنی بر تضادّ طبقاتی، دو شاعر را به سوی کُنش انقلابی به­عنوان گریزگاه رهایی از شکاف طبقاتی و سلطه‌ی فئودال­ها سوق داده است. رویکرد رئالیستی دو شاعر در تصویرسازی مؤلّفه­های تبعیض طبقاتی و اعتقاد به کنش انقلابی به­مثابه‌ی گریزگاه برون­رفت از جامعه‌ی طبقاتی، وجه اشتراک دو شاعر است لکن خلّاقیّت جواهری در تصویرسازی تبعیض طبقاتی و کاوش در رابطه‌ی دیالکتیکی بین دو قطب جامعه، در سطحی والاتر از سروده­های قانع قرار دارد.