تحلیل و آینده‌نگری تحولات کالبدی سکونتگاههای روستایی پیراشهری واقع در حریم کلان‌شهر مشهد

Abstract

<strong>طرح مسئله:</strong> کاربری اراضی، پدیده‌ای پویا با تغییرات زمانی و مکانی ناشی از فشارهای انسانی و توسعه است. آگاهی از نحوة استفاده از تغییرات کاربری و بررسی علل و عوامل آنها در چند دورة زمانی برای برنامه‌ریزان و مدیران اهمیت ویژه‌ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر در پی ارزیابی و گسترش هشت روستای نمونه در حریم شهر مشهد طی سال‌های 1380-1398 و سپس پیش‌بینی تغییرات تا سال‌های 1410 و 1425 است. <strong>روش:</strong> روش پژوهش حاضر، توصیفی‌تحلیلی و هدف آن، کاربردی است. داده‌های مورد نیاز پژوهش به روش اسنادی گردآوری و برای پی‌بردن به نوع و میزان تغییرات رخ‌داده در منطقة پژوهش و تهیة نقشة کاربری اراضی از تصاویر ماهوارة لندست 7 سنجندة ETM+ (سال‌های 1380 و 1386) و لندست 8 سنجندة OLI (سال‌های 1392 و 1398) استفاده شد. پس از طبقه‌بندی نظارت‌شدة تصاویر با الگوریتم حداکثر مشابهت، برای بررسی تغییرات کاربری اراضی در روستاهای نمونه مدل زنجیرة مارکوف، برای پیش‌بینی روند تغییرات تا سال 1410 و 1425 مدل CA مارکوف و برای اعتماد به طبقه‌بندی شاخص کاپا به کار رفت. <strong>نتایج:</strong> نتایج به‌دست‌آمده نشان می‌دهد بیشترین تغییر کاربری در محدوده‌های ساخته‌شده بوده و کاربری‌های ساخته‌شده به‌شدت افزایش یافته و کاربری‌های باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی کاهش شدیدی داشته است؛ به‌طوری که محدوده‌های ساخته‌شده 1008.67 هکتار (241.57درصد) و اراضی فاقد کاربری 32.28 هکتار افزایش و مزارع و باغ‌ها 1060.55 هکتار کاهش یافته است. این تغییرات در روستاهای حسین‌آباد قرقی، گرجی سفلی و قلعه سیاه مشهودتر است. براساس پیش‌بینی مارکوف، مساحت محدوده‌های ساخته‌شده در افق 1410 حدود 110٫77% و در افق 1425 حدود 113.18% تغییر خواهد کرد؛ بنابراین لازم است با برنامه‌ریزی مناسب از گسترش بی‌رویة شهر مشهد و روستاهای پیرامونی به سمت باغ‌ها و اراضی کشاورزی جلوگیری شود. <strong>نوآوری:</strong> برای نخستین‌بار روند و آینده‌نگری تغییرات کاربری اراضی در سکونتگاههای روستایی به‌ویژه پیراشهری با تصاویر ماهواره‌ای بررسی و پیش‌بینی می‌شود.