نقد کاربست قواعد نحو و بلاغت در مکتب تفسیر ادبی (فرهنگی) معاصر با تأکید بر آرای امین خولی و بنت‌الشاطی

Abstract

چکیدهمکتب تفسیر ادبی معاصر، که بنیانگذار آن امین خولی و توسعه‌دهندگانش، شاگردان وی ازجمله بنت‌الشاطی بودند، در رهیافت‌های متأخر تفسیری تأثیرات مهمی داشته است؛ ازاین‌رو ضرورت دارد از ابعاد گوناگون نقد شود. از خلأهای پژوهشی درباره این مکتب تفسیری، نقد نحوه کاربست قواعد نحو و بلاغت است. این مقاله به روش تحلیلی با رویکرد نقادانه و بر پایه منابع کتابخانه‌ای درصدد است رویکرد خولی و بنت‌الشاطی به قواعد نحو و بلاغت را ارزیابی کند. یافته‌ها نشان داد خاستگاه نظریه خولی، ناظر به اشکالات برخی تفاسیر اهل‌سنت بوده است. تقدم نظم و بیان قرآنی در برابـر قواعـد نحـوی، رسیدن به هدف اصلی قرآن، و رد جواز غلط‌های نحوی در قرآن، امتیازات این مکتب درکاربست قواعد نحوی بوده، و خارج کردن بلاغت از سیطره فلسفه و منطق و نشان دادن زیبایی‏های بلاغی قرآن با درنظرداشتن پیام آیات امتیازات در کاربست قواعد بلاغی است. در این میان چالش‌هایی همچون: محروم‌شدن از احتمالات تفسیری و معانی باطنی با کاهش وجوه اعرابی و مخالفت با تفسیر علمی وجود دارد که با اصل چندمعنایی و زبان جامع قرآن در تعارض است؛ همچنین گزینش و تأیید دیدگاه درست در تفسیر برخی آیات، افزون بر ابزار نحو و بلاغت، درگرو پیش‌فرض‌های کلامی و روایات معتبر است که در این مکتب کنار نهاده می‌شود. نتیجه اینکه، در این مکتب تفسیری صرف‌نظر از آسیب‌های موجود، تقدم قرآن در بررسی نحوی و بلاغی ثابت می‌شود و لازمه آن مرجعیت قرآن در دو علم نحو و بلاغت است.