واکاوی اثرپذیری شروح الکافی از یکدیگر در عصر صفوی؛ مطالعه موردی مرآة العقول و حاشیه میرزا رفیعا نائینی

Abstract

هر متنی متأثر از منابع گوناگونی است. شناخت این منابع و اثرگذاری‌های آن‌ها فواید خاصی دارد. ازین‌رو می‌خواهیم با کشف و بررسی تأثیر و تأثرات دو شرح کتاب الکافیبر روی یکدیگر که در عصر صفوی نگاشته شده‌اند، به شناخت بهتر این دو اثر یاری رسانیم. نتیجه این‌که مرآه‌العقول فراوان از حاشیه میرزا رفیعا بهره برده است. مجلسی در زمینه‌های گوناگون همچون تبیین معنای واژگان، بحث‌های صرفی، نحوی و بلاغی، اختلاف نسخه‌ها و تحلیل روایات از حاشیه میرزا استفاده کرده است. نقل گسترده مجلسی نشان از جایگاه والای حاشیه میرزا در نزد مجلسی دارد. از دیگر دلایل این نقل گسترده می‌توان به اموری همچون نقل‌گرایی و احتیاط‌گرایی مجلسی و گرایش وی به نقل اقوال گوناگون، کثرت اشتغال مجلسی، مختصر بودنِ حاشیه میرزا، از مشایخ مجلسی و علمای برجسته عصر صفوی بودنِ میرزا و نزدیکی فکری مجلسی به میرزا اشاره کرد. هرچند مجلسی در برخی موارد به نقل کلام میرزا اکتفا کرده اما وی به دیگر وجوه و اقوال نیز توجه بسیار داشته است. همچنین مجلسی در برخی موارد اظهارنظر کرده و برخی از وجوه را ترجیح داده و در برخی موارد به میرزا اشکال کرده است، این امور نشانگر آن است که مجلسی نقال محض نبوده است.