بررسی دوسویۀ «آگاهی کلی» و «تألم وجودی» در ارجاع به خودشناسی بر مبنای فلسفۀ ملاصدرا

Abstract

نظریۀ «خودشناسی» از جملۀ اندیشه‌های بنیادین در فلسفۀ ملاصدرا است که توأمان نگرش‌های فلسفی و بینش‌های عرفانی او را پیوند می‌زند. در این باره، می‌توان در رابطه با ضرورت و اهمیت خودشناسی ذیل پروژۀ «فلسفی زیستن» نیز تأمل کرد؛ بر همین اساس، پرسش مقاله این است که خودشناسی چه نسبتی با فلسفی‌ زیستن دارد؟ یا به عبارت بهتر، چگونه مقوله‏های مهم فلسفی و امور زندگی روزمره می‌توانند فلسفه‌پژوه را به سوی الزام به خودشناسی سوق دهند؟ فرضیۀ مقاله نیز این است که اساساً، خودشناسی را باید بنیاد و شرط اقدام به زیست فلسفی به حساب آورد. در این میان، دو مقوله بیش از همه ضرورت و اهمیت این موضوع را آشکار می‌کنند؛ یکی، آگاهی‌های کلی و دیگری، تألمات وجودی. دو سویۀ «آگاهی کلی» و «تألم وجودی» نه فقط پدیدۀ خودشناسی را ضرورت می‌بخشند، بلکه توأمان موجب قوام آن نیز می‌شوند؛ آگاهی کلی به ‌مثابۀ یک جنبۀ معرفتی، از آن نظر که ماهیت آگاهی همواره به هستی مدرِک حواله می‌دهد و اینکه حقیقت آگاهی نیز فقط در بستر خودشناسی و برای خود-شناخته آشکار می‌شود و تألم وجودی به ‌مثابۀ یک جنبۀ روانی، از آن نظر که ماهیت تألم همواره در تجربۀ بی‌واسطۀ من پناه می‌گیرد و در بستر آن است که حضور من که بایستۀ تحقق آرامش در زیست فلسفی است، محقق می‌شود.