معرفی مؤسسه پژوهشی برنامه ریزی درسی و نوآوریهای آموزشی و فعالیتهای علمی- پژوهشی آن (2)

Abstract

اشاره در شماره گذشته کلیاتی از ساختار هدفها و وظایف مؤسسه از نظر خوانندگان گرامی گذشت. در این شماره بخشهای دیگری از نظام تحقیقاتی مؤسسه (شامل حوزه ستادی سیاست ها و نحوه جذب نیروی انسانی سیاستها و نحوه گسترش مرزهای تحقیقاتی به همراه سایر فعالیتهای علمی پژوهشی آن در سال ۱۳۸۰ به اطلاع خوانندگان ارجمند می رسد.

مقدمه شکی نیست که «پژوهش» به عنوان زیربنای برنامه‌های توسعه در اکثر جوامع بشری، اهمیت ویژه ای دارد. میزان توجه دولتها به این امر و بودجه ای که به آن اختصاص داده میشود از شاخصهای اصلی توسعه به شمار میآید. در کشور ما تاکنون، حاصل تحقیقات نه تنها به دانش، نگرش و یا مهارت جدیدی منجر نشده و تکلیفی برای آینده ترسیم نکرده است بلکه در حل مسائل مهم و مشکلات اساسی جاری نیز از جایگاه ارزنده ای برخوردار نبوده است؛ شاید بدین لحاظ که ما هنوز نتوانسته ایم پل مطمئن و محکمی میان مدرسه‌ها دانشگاه‌ها دستگاه‌های اجرایی و نیازهای حیاتی کشور برقرار کنیم. چنانچه کارگشایی علمی و فنی و نیز بهره فرهنگی طرحهای مبتنی بر پژوهشهای سامان یافته و روشمند بر مدیران نظام تعلیم و تربیت کشور روشن شود، پژوهش و پژوهشگران ارزشمند نیز قدر و منزلت و جایگاه درخور شأن خود را خواهند یافت. از نخستین روزهایی که فکر تأسیس مؤسسه پژوهشی برنامه ریزی درسی و نوآوری های آموزشی مطرح شد علاوه بر کمک به حل مسائل جاری برنامه‌های درسی پژوهش محوری برای ارتقای کیفی فعالیتهای سازمان و تعیین استراتژی برای آینده همواره در حال تغییر، مدنظر بوده است. این مؤسسه که تا اندازهای توانسته است در راستای هدف اول گامهایی بردارد و بر این باور است که تا رسیدن به پژوهش محوری در سازمان و تعیین استراتژیهای آینده نگرانه راه درازی در پیش است که با حمایت رئیس سازمان، قدم نهادن در این مهم دور از دسترس نیست. نوشته ای که پیش روی شما است در دو بخش تنظیم شده است: بخش اول ادامه معرفی نظام تحقیقاتی مؤسسه است و بخش دوم خلاصه عملکرد مؤسسه پژوهشی سازمان در سال گذشته که شامل فعالیتهای علمی پژوهشی انجام شده است. امید آن که با همراهی و هم فکری پژوهشگران و کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی بر گسترش و غنای فعالیتهای کیفی این مؤسسه افزوده شود.

1- نظام تحقیقاتی مؤسسه این مؤسسه از تاریخ تصویب اساسنامه دارای شخصیت حقوقی مستقل و از نظر سازمانی وابسته به سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی وزارت آموزش و پرورش میباشد.

ارکان مؤسسه: الف- هیأت امناء ب- رئیس ج- شورای مؤسسه

اعضای هیأت امنای مؤسسه عبارتند از: ۱- وزیر آموزش و پرورش (رئیس هیأت امناء 2- نماینده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری 3-نماینده سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور 4-رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ۵- دوتا چهار تن از شخصیتهای علمی- فرهنگی محلی - اجتماعی و یا کشوری که نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت مؤسسه داشته باشند، 6- رئیس مؤسسه (دبیر هیئت امناء)

ضوابط انتخاب اعضاء هیأت امناء ۱- حداقل دو تن از شخیتهای مذکور در بند (5) باید از اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی کشور باشند. 2- اعضای بند (5) به پیشنهاد وزیر آموزش و پرورش تأیید وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و حکم وزیر آموزش و پرورش برای مدت ۴ سال منصوب میشوند و در یک زمان حداکثر میتوانند عضو دو هیأت امناء باشند و انتخاب مجدد آن بلامانع است.

وظایف و اختیارات هیأت امناء ۱- تدوین و تصویب آئین نامه داخلی هیأت امناء ۲- تصویب سازمان اداری مؤسسه براساس ضوابط و مقررات مربوط ۳- بررسی و تصویب بودجه مؤسسه که از طرف رئیس مؤسسه پیشنهاد میشود ۴- تصویب بودجه تفصیلی مؤسسه ۵- تصویب حسابها و ترازنامه سالانه مؤسسه 6- تصویب نحوه وصول درآمدهای اختصاصی و مصرف آن با رعایت ضوابط و مقررات مربوط، 7- تصویب آیین ناه‌های مالی و معاملاتی مؤسسه در چارچوب ضوابط و مقررات مربوط، 8- کوشش برای جلب کمکهای بخش غیر دولتی و عواید محلی اعم از نقدی تجهیزاتی و ساختمانی با رعایت ضوابط و مقررات مربوط، 9- تعیین میزان پرداخت حق التحقیق، حق التدریس، حق الترجمه حق التألیف و نظایر آن با رعایت ضوابط و مقررات مربوط، 10- بررسی و تأیید سیاستها اهداف و خط مشیهای علمی و حدود فعالیتهای مؤسسه و ارائه آن به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، 11- بررسی گزارش عملکرد سالانه مؤسسه که از طرف رئیس مؤسسه ارائه میشود.

رئیس مؤسسه رئیس مؤسسه نماینده قانونی مؤسسه نزد مراجع حقیقی و حقوقی میباشد از بین اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات پژوهشی کشور با پیشنهاد وزیر آموزش و پرورش، تأیید وزیر علوم و تحقیقات و فناوری و حکم وزیر آموزش و پرورش منصوب میشود.

وظایف و اختیارات رئیس ۱- اداره و هدایت امور مؤسسه و نظارت بر حسن اجرای کلیه فعالیتهای آن در چارچوب اساسنامه ضوابط و مقررات مربوطه 2- پیشنهاد تشکیلات مؤسسه به هیأت امناء برای تصویب 3- صدور احکام مدیران مؤسسه براساس تشکیلات مصوب 4- امضای قراردادها و اسناد مالی و اداری در چهارچوب ضوابط و مقررات مصوب 5- تنظیم بودجه سالانه و تفصیلی و پیشنهاد آن به هیأت امناء برای تصویب ۶- تنظیم برنامه سالانه و پنج ساله و پیشنهاد آن به هیأت امناء برای تصویب 7- ارسال صورتجلسات هیأت امنای مؤسسه به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان 8- ارائه گزارش عملکرد سالانه مؤسسه به هیأت امناء و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان 9- پیشنهاد آیین نامه مالی و معاملاتی مؤسسه به هیأت امناء برای تصویب.

شورای مؤسسه ترکیب شورا عبارت است از: 1- رئیس مؤسسه (رئیس شورا) 2- معاون پژوهشی مؤسسه (دبیر شورا) 3- رؤسای پژوهشکده ها 4- دو تا پنج تن از اعضای هیأت علمی

ضوابط انتخاب اعضای شورای مؤسسه 1- حداقل دو تن از اعضای بند (4) باید از میان پژوهشگران و صاحبنظران خارج از مؤسسه با پیشنهاد رئیس مؤسسه و تأیید معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انتخاب شوند. 2- اعضای بندهای (2)، (3) و (4) با حکم رئیس مؤسسه منصوب میشوند. اعضای بند (4) برای مدت چهار سال انتخاب میشوند و انتخاب مجدد آنان بلامانع است.

وظایف و اختیارات شورای مؤسسه 1- تصویب طرحها و برنامه های پژوهشی 2- نظارت بر کیفیت و حسن اجرای طرحهای پژوهشی 3- نظارت بر انتشار نشریه های پژوهشی ۴- بررسی نیازهای تجهیزاتی، انتشاراتی و پژوهشی مؤسسه ۵- تعیین خط مشی مؤسسه برای ارتباط علمی با سایر مراکز آموزشی پژوهشی طبق ضوابط و مقررات کشور ۶ ارزیابی نتایج فعالیتهای پژوهشی ۷ بررسی و تصویب سفرهای علمی کوتاه مدت و بلندمدت

اگر حوزه ستادی تحقیقات در سازمان را مرجع تصمیم گیری تلقی کنیم این مرجع ، شورای پژوهشی مؤسسه است که برای دقت و سرعت بخشیدن به امور ارزیابی طرحهای پژوهشی و سیاست گذاری امر پژوهش به شرح زیر مدت چهار سال است که فعالیت دارد. این شورا کمیته ای تحت عنوان کمیته «معین» (هادی) تأسیس کرده است.

شورای پژوهشی مؤسسه شورای پژوهشی که ریاست آن به عهده معاون وزیر و رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی است ، ۱۸ نفر عضو دارد که ۱۳ نفر آنان از میان اعضای هیأت علمی دانشکده‌های «روان شناسی و علوم تربیتی» دانشگاه «تهران»، «تربیت» «مدرس»، «تربیت معلم» ، «شهید بهشتی» و «علامه طباطبایی و نیز دانشگاه علم و صنعت انتخاب شده‌اند و بقیه از مدیران و کارشناسان صاحب نظر در امور پژوهشی و برنامه ریزی درسی در سازمان هستند. این شورا هر دو هفته یک بار به (مدت ۳ ساعت) برگزار میشود و در موارد ضروری جلسات فوق العاده تشکیل می‌دهد. وظیفه این شورا، سیاست گذاری برنامه ریزی فعالیتهای پژوهشی تصویب عنوانها و اولویتهای پژوهشی و همچنین تصمیم گیری درباره طرحهای پژوهشی رسیده به مؤسسه است. این طرح ها پس از طی مراحل اولیه ، به گروه تخصصی کمیته معین شورا) ارجاع میشوند و پس از اصلاحات لازم در این شورا بررسی تصویب یا رد و یا به طور مشروط تأیید میشوند شورا همچنین وظیفه دارد برای هر یک از طرح های پژوهشی ناظر مناسب تعیین کند.

اسامی اعضای شورای پژوهش سازمان به شرح زیر است ۱- حجت الاسلام دکتر بهرام محمدیان ۲- دکتر علی محمد کاردان 3- دکتر عباس بازرگان ۴- دکتر عزت الله نادری ۵- دکتر زهرا گویا ۶- دکتر الهه حجازی ۷- دکتر علی اکبر جلالی 8- دکتر محمود مهر محمدی ۹- دکتر حسن پاشا شریفی ۱۰- دکتر بهرام محسن پور 11- دکتر محمدرضا سرکارآرانی 12- دکتر رضا کرمی نوری 13- دکتر کورش فتحی واجارگاه 14- مهندس جعفر علاقه مندان (رئیس شورا) ۱۵- دکتر حسن ملکی ۱۶- دکتر علی اصغر خلاقی ۱۷- مهندس علی زرافشان ۱۸- مهندس احمد حج فروش (دبیر شورا)

شورای پژوهشی سازمان در سال ۱۳۷۹ ، تعداد ۱۵ جلسه تشکیل داده است از مجموع فعالیت های انجام شده، ۶۸ درصد (۲۱ طرح تحقیق) آن به بررسی و ارزشیابی طرحهای تحقیقی اختصاص داشته است. از این تعداد ۳۵ درصد (11 طرح) با اصلاحاتی تصویب و در حال اجرا هستند و درباره ۲۳ درصد دیگر (۹ طرح) نظر اصلاحی شورا به محققان منعکس شده است. هم چنین ۱۰ درصد طرح ها (۳طرح) از نظر شورا مردود شناخته شده است. لازم به ذکر است ۳۲ درصد باقی مانده (۱۰ فعالیت) که تحت عنوان سایر فعالیت ها ذکر شده است شامل بررسی عنوانهای پژوهشی ارایه گزارش عملکرد شورا و هفته پژوهش بررسی شرح عنوانهای پژوهشی و... است.

طرح های در حال اجرا: به طرحهایی اطلاق میشود که در شورا به تصویب رسیده است و قرارداد آن منعقد شده است و در سال مورد بررسی در حال اجرا است. طرحهای اصلاحی: به طرحهایی اطلاق میشود که یک بار یا بیشتر در شورا مطرح شده است و اشکالات آن به محقق آن اعلام گردیده است که نسبت به انجام اصلاحات اقدام نمایند.

شورای پژوهشی سازمان در سال ۱۳۸۰ ، ۲۰ جلسه تشکیل داده است طی این جلسات از مجموع فعالیتهای انجام شده 62/5 درصد (25 مورد) آن به بررسی و ارزشیابی طرحهای تحقیقی اختصاص داشته است. از این تعداد ۱۵ درصد طرحها (۵ طرح) با اصلاحاتی تصویب و به مرحله اجرا گذاشته شده و ۳۵ درصد (15 طرح) دارای اشکالاتی بوده که جهت رفع آن به پژوهشگران اعلام شده است. هم چنین ۱۲/۵ درصد طرح ها (5 طرح) از نظر شورا مردود شناخته شده است. ۳۷/۵ درصد فعالیتهای باقی مانده (15 فعالیت) شامل: بررسی عملکرد مؤسسه پژوهشی بررسی عناوین پژوهشی ارایه شده از سوی دفاتر و در نهایت تصویب عنوانهای پژوهشی سال ۸۰ سازمان بررسی آیین نامه کمیته‌های پژوهشی تشکیل شده در دفاتر و تصویب اسامی اعضای هیأت علمی پیشنهادی دفاتر جهت عضویت در این کمیته‌ها و بحث درباره تمدید قراردادها و... است. شورای پژوهشی سازمان از ابتدا تا پایان بهمن ماه سال ۱۳۸۱ ، تعداد ۳۴ جلسه تشکیل داده است. در این جلسات از مجموع فعالیتهای انجام شده ۶۹ درصد (39 مورد) به بررسی و ارزشیابی طرح های تحقیقی اختصاص داشته است. از این تعداد ۹ درصد طرح ها (5 طرح) با اصلاحاتی تصویب و به مرحله اجرا گذاشته شده و ۴۶ درصد (26 طرح) هم اشکالاتی داشته که به پژوهشگران آن اعلام شده است. هم چنین ۱۴ درصد طرح ها (8طرح) از نظر شورا مردود شناخته شده است. ۳۱ درصد فعالیتهای باقی مانده (18 فعالیت) شامل بررسی مکانیزم تعیین اولویتهای پژوهشی سازمان، اسامی پیشنهادی اعضای هیأت علمی کمیته پژوهشی دفتر انتشارات کمک آموزشی، دفتر تألیف فنی و حرفه ای و بررسی آیین نامه مؤسسه پژوهشی بررسی نظام تحقیقات در سازمان بررسی مسایل آتی جاری دفاتر تابعه به منظور تدوین عنوانهای پژوهشی .... بوده است. کمیته معین شورای پژوهشی سازمان از تاریخ 21/1/79 تا 5/9/81 تعداد ۳۱ جلسه به طور رسمی برگزار کرده است که تعداد ۴۲ طرح تحقیقاتی در آن بررسی شده است. از این تعداد ۱۸ طرح (۴۳ درصد) برای بررسی نهایی و اعلام نظر به شورای پژوهشی سازمان ارسال شده و ۹ طرح (۲۱ درصد) به دلیل فقدان چهارچوب ،علمی، از نظر کمیته مردود اعلام شده است و ۱۳ طرح (۳۱ درصد) از طرح های رسیده براساس نامه‌های ارسالی از سوی کمیته معین در حال اصلاح هستند و ۲ طرح (۱۵درصد) پایان نامه بوده که در کمیته به تصویب رسیده است. کمیته معین شورای پژوهشی سازمان از تاریخ ۱/۲۱/ ۸۰ تا ۱۲/۲۶/ ۸۰ تعداد ۲۶ جلسه به طور رسمی برگزار کرده است که تعداد ۶۱ طرح تحقیقاتی در آن بررسی شده است. از این تعداد ۲۱ طرح (۳۴ درصد) برای بررسی نهایی و اعلام نظر به شورای پژوهشی ارسال شده و ۲۳ طرح (۲۹ درصد) به دلیل فقدان چهارچوب علمی از نظر کمیته مردود اعلام شده است و ۱۵ طرح (۳۲ درصد) از طرح های رسیده براساس نامه‌های ارسالی از سوی کمیته معین در حال اصلاح هستند و دو طرح (۳ درصد) پایان نام بوده که در کمیته به تصویب رسیده است. کمیته معین شورای پژوهشی از تاریخ ۲۱ / ۱ / ۸۱ تا پایان بهمن ماه تعداد ۲۴ جلسه برگزار کرده که طی آن ۴۱ طرح تحقیقاتی بررسی شده است. از این تعداد ۱۱ طرح (۳۹ درصد) برای بررسی نهایی و اعلام نظر به شورای پژوهشی ارسال شده و ۱۶ طرح (۲۷ درصد) به دلیل فقدان چهارچوب علمی از نظر کمیته مردود اعلام شده است و ۸ طرح (19 درصد) از طرحهای رسیده براساس نامه های ارسالی از سوی کمیته معین در حال اصلاح هستند و ۲ طرح (15درصد) پایان نامه بوده در کمیته به تصویب رسیده است.

ج) سیاستها و نحوه جذب نیروی انسانی در بخشهای تحقیقاتی با در نظر گرفتن این که یکی از هدفهای تأسیس این مؤسسه پژوهشی همکاری با دیگر مراکز و مؤسسات پژوهشی برای انجام فعالیتهای تحقیقاتی در جهت هدف ها و مأموریتهای سازمان است لذا مدیریت پژوهشی بر مبنای اصل مشارکت پذیری از طریق جلب و جذب محققان و پژوهشگران و مراکز تحقیقاتی دولتی و خصوصی، نیروی انسانی مورد نیاز خود را جذب میکند برای تحقق این امر از راهکارهای زیر استفاده میشود. ۱- جذب نیروی انسانی متخصص از طریق مراکز اطلاع رسانی علمی در سطح کشور در این روش با کسب اطلاعات مربوط به محققان از ابعاد گوناگون مانند سابقه علمی مدرک تحصیلی، تجربه های پژوهشی و.... متخصصان به صورت پاره وقت به گروه‌های پژوهشی جذب میشوند. ۲- از طریق آگهی در رسانه های جمعی، مرکز اطلاع رسانی علمی، ارتباط با دانشگاه‌ها و مراکز علمی و مانند آنها و نیز شناساندن مؤسسه و جذب نیروهای علاقه مند 3- انتخاب پژوهشگر آگاه و واگذاری طرح پژوهشی به وی 4- استفاده از عوامل انگیزشی مناسب و ارج نهادن به شخصیت علمی محققان. 5- بورسیه کردن دانشجویانی که سابقه فعالیت پژوهشی چشمگیر دارند. 6- دعوت از صاحبان پژوهشها و مقاله‌های برتر مرتبط با فعالیتهای سازمان برای شرکت در جلسات گروه‌های برنامه ریزی و پژوهشی به صورت پاره وقت و افزایش زمان همکاری آنها به مرور زمان.

د سیاستها و نحوه گسترش مرزهای تحقیقاتی ۱- توسعه گروه‌های پژوهشی با در نظر گرفتن نیازهای توسعه ای سازمان ۲- ایجاد ارتباط مؤثر و قوی میان مؤسسه و دیگر مراکز و نهادهای تحقیقاتی و مؤسسات معتبر علمی داخلی و خارجی در زمینه تبادل اطلاعات علمی برنامه‌های پژوهشی جذب محقق و.... از طریق انعقاد تفاهم نامه ها و اختصاص مکان مناسبی در مؤسسه برای استقرار دفاتر مشترک. چنان که هم اکنون دفاتر مشترک سازمان با جهاد دانشگاهی «دانشگاه الزهر»، «دانشگاه علامه طباطبایی» و دو انجمن «پژوهشهای آموزشی ایران» و «برنامه ریزی درسی» در مؤسسه مستقر هستند و دفاتری به دانشگاه‌های «شهید بهشتی» و «صنعتی شریف» نیز اختصاص یافته است. علاوه بر این با ایجاد سایت مؤسسه در شبکه اینترانت بانکهای اطلاعاتی در زمینه کتابهای درسی مشخصات پژوهشگران و آثار آنها مقاله‌های علمی و انتشارات مؤسسه نیز در حال تکمیل شدن و انتقال به شبکه اینترنت است.