بررسی جامعه‌شناختی اعتماد عمومی به علم و فناوری: مورد مطالعه شهروندان تهران

Abstract

اهداف: وجود رابطۀ مبتنی بر اعتماد بین عموم مردم و علم، مهم‌ترین رکن توسعۀ علم و فناوری است. با همۀ اهمیت علم و موفقیت‌های آن، پیامدهای ناشی از رشد روزافزون آن، نگرانی‌ها و تردیدهایی را برای جوامع به ارمغان آورده و سبب شده مردم در اعتماد خود به علم، تجدید نظر کنند. برای همین هدف این مقاله این است که چه عواملی بر اعتماد عمومی مردم به علم و فناوری تأثیرگذار است؟ روش مطالعه: روش تحقیق این مطالعه پیمایشی بوده و داده‌ها با ابزار پرسش‌نامه با حجم نمونه 410 نفر در بین شهروندان مناطق 22 گانۀ شهر تهران با استفاده از نمونه‌گیری خوشه‌ای چند مرحله‌ای گردآوری شده است. اعتبار صوری پرسش‌نامه با استفاده از رأی داوران و اساتید و اعتبار سازه‌ای با تکنیک تحلیل عاملی سنجیده شد. سنجش پایایی مقیاس‌ها با محاسبۀ انسجام درونی و مقدار آلفای کرونباخ انجام شد و نشان داد که سنجه‌ها از ضریب پایایی قابل قبول (بیش از ۷/۰) برخوردار بودند. یافته‌ها: یافته‌های مطالعه نشان داد که متغیر"شهروندی علمی" با ضریب تأثیر 55/0، متغیر"میزان استفاده از رسانه برای کسب اطلاعات علمی" با ضریب تأثیر 50/0 و متغیر"درک عمومی از علم و فناوری" با ضریب تأثیر 48/0 به ترتیب تأثیر معنی‌داری بر اعتماد عمومی به علم و فناوری داشته است. نتیجه‌گیری: در قالب شهروندی علمی، ارتباط وثیقی بین درک عمومی از علم و مشارکت در علم و فناوری وجود دارد، بنابراین عنصر آگاهی که نقش مهم و اساسی در تحقق شهروندی علمی ایفا می‌نماید در شکل‌گیری اعتماد عمومی به علم و فناوری تأثیر بسزایی دارد. این نوع اعتماد مبتنی بر آگاهی از ماهیت مخاطره‌آمیز بودن علم و توام با تفکر انتقادی بوده و شهروند علمی را از این منظر از شهروند عادی متمایز می‌سازد. در نتیجه، اگر شهروندی علمی بر اساس دو مؤلفۀ «عضویت» و «مشارکت» در فعالیت‌ها، مراکز و انجمن‌های علمی تحقق یابد در اعتماد شهروندان به علم و فناوری تأثیر مثبت و افزایشی خواهد داشت. در این میان، رسانه‌ها می‌توانند با ارائه و انتشار مسؤولانه و بی‌طرفانه اطلاعات و رویدادهای علمی از یک‌سو، و ارتباط مؤثر و مستمر با کنشگران و بازیگران اصلی حوزۀ علم و فناوری از سوی دیگر در تقویت اعتماد به علم و فناوری تأثیرگذار باشند. هرچه درک مردم از حوزۀ علم و فناوری بیشتر بوده و تلقی آن‌ها از علم و فناوری و تأثیر آن بر کیفیت زندگی روزمره مثبت باشد، اعتمادشان نیز بیشتر خواهد بود. رسانه‌ها می‌توانند با ارائه و انتشار مسؤولانه و بی‌طرفانۀ اطلاعات و رویدادهای علمی از یک‌سو و ارتباط مؤثر و مستمر با کنشگران و بازیگران اصلی حوزۀ علم و فناوری از سوی دیگر در تقویت اعتماد به علم و فناوری تأثیرگذار باشند.