آونگ مراقبت، از تعلیق تا استمرار؛ یک مطالعۀ کیفی از مراقبان خانوادگی سالمندان در شهر یزد

Abstract

اهداف: از دیرباز در جامعۀ ایران، مناسبات بین‌نسلی خانواده و نظام حمایت خانوادگی، نقش مهمی را در نگهداری و مراقبت از سالمندان عهده‌دار بود. با وجود تداوم کارکرد مراقبتی نهاد خانواده، امروزه الگوهای گذشتۀ مراقبت خانوادگی، از تغییرات اجتماعی و همچنین روند فزایندۀ تعداد و نسبت سالمندان در جمعیت متأثر گردیده است. درحالی‌که چشم‌انداز آیندۀ جمعیتی کشور، حکایت از مواجهۀ جدی با پدیدۀ سالمندی جمعیت در افق پیش رو دارد، اما کنکاش‌های علمی پیرامون ابعاد، زوایا و چالش‌های مراقبت‌های اجتماعی و خانوادگی سالمندان در بستر جامعۀ ایرانی نسبتاً محدود باقی مانده است. هدف مطالعۀ حاضر، آن است که از روزنۀ نگاه مراقبت‌کنندگان، پرتو تازه‌ای به شناخت تجربیات زندگی و چالش‌های آنان در زمینۀ مراقبت از سالمندان بتاباند. روش مطالعه: برای پیگیری هدف، مطالعه‌ای کیفی با رویکرد نظریۀ زمینه‌ای در شهر یزد طراحی و تجربیات 22 نفر از مراقبان خانوادگی که مسؤولیت مراقبت از حداقل یک عضو سالمند خانواده را عهده‌دار بودند، واکاوی گردید. گردآوری داده‌ها از طریق مصاحبه‌های عمیق و تحلیل آن‌ها براساس کدگذاری‌های باز، محوری و گزینشی صورت گرفت. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش در قالب 263 مفهوم، 34 مقولۀ فرعی و 11 مقولۀ اصلی سازمان‌دهی شد. پدیدۀ اصلی برآمده از تحلیل‌ها، «تعلیق زندگی» است. بر پایۀ یافته‌ها، ترغیب به خود مراقبتی شرایط زمینه‌ای است و شرایط مداخله‌گر نیز فرسودگی حضور و مسأله‌مندی حمایت است. استراتژی‌ها شامل مدیریت استرس زیسته و مدیریت بحران زیسته و پیامدها شامل استمرار نیازمحور، استمرار شخصیت‌محور، استمرار آگاهی/ تجربه‌محور و مراقبت روزمره می‌باشند. مقولۀ مرکزی «مراقبت در وضعیت آونگی: از تعلیق تا استمرار» احصاء گردید. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش حاکی از آن است که مراقبت از سالمندان توسط مراقبان خانوادگی می‌تواند چالش‌انگیز باشد و منجر به فشارهای روحی و جسمی شود که بر سلامت و رفاه مراقبان تأثیرگذار است. ازاین‌رو، مراقبان ناگزیرند که تعادلی بین نیازهای شخصی خود و وظایف مراقبتی‌شان برقرار نمایند.