نهاد دین؛ تحلیل داده‌بنیاد جامعه‌پذیری دینی

Abstract

اهداف: هدف این نوشتار، تحلیل چگونگی تحقق جامعه‌پذیری دینی در دعا به‌عنوان یک کنش اجتماعی و ارائۀ یک الگوی بومی جامعه‌پذیری دینی مبتنی بر نقش دعا و نیایش است. روش مطالعه: در این پژوهش رویکرد روشی، کیفی و با استفاده از روش نظریۀ زمینه‌ای با 23 نفر از شهروندان شهرستان بندر امام خمینی(ره) که روزانه دعا می‌خوانند، از طریق نمونه‌گیری هدفمند و با حداکثر تنوع، مصاحبه‌های عمیق و ساختاریافته انجام شد. یافته‌ها: یافته‌ها نشان می‌دهند «جامعه‌پذیری دینی» تحت تأثیر شرایط علّی (مکان‌مندی، زمان‌مندی، شرایط روحی)، شرایط زمینه‌ای (شرایط فردی، دعاگرایی خانواده، دعاگرایی دوستان، رویکرد مناسبتی رسانه) و شرایط مداخله‌گر (ظرفیت وجودی، فشار محیط، عملکرد ساختاری، معنویت متغیر، دسترسی‌پذیری محتوای جانبی) می‌باشد. به این منظور شهروندان راهبرد «دعاگرایی» را اتخاذ کرده‌اند که پیامدهای (اصالت مطلوب‌ها، خود ملکوتی، نیت‌مندی، تفکر توحیدی، الگو پروری) را به دنبال داشته است. نتیجه‌گیری؛ دعا به‌عنوان کنش اجتماعی و فردی، بستری مناسب برای جامعه‌پذیری دینی کنشگران در جامعه است. جامعه‌پذیری دینی مبتنی بر دعا، یک فرآیند تعاملی است. به این صورت که راهبرد دعاگرایی خود تحت تأثیر دو دسته از عوامل است که همان شرایط زمینه‌ای (شرایط فردی، دعاگرایی خانواده، دعاگرایی دوستان، رویکرد مناسبتی رسانه) و مداخله‌گر (ظرفیت وجودی، فشار محیط، عملکرد ساختاری، معنویت متغیر، دسترسی‌پذیری محتوای جانبی) هستند. بنابراین به منظور تسهیل روند جامعه‌پذیری دینی لازم است شرایط تحدیدکننده، حذف یا حداقل تعدیل و شرایط تسهیل‌کننده، ایجاد یا تقویت شوند.