جامعه، فضا و رفتارهای خشونت‌بار: بررسی رابطۀ میان شاخص‌های اجتماعی‌فضایی و بروز نزاع و درگیری (مورد مطالعه: شهر رشت)

Abstract

اهداف: نزاع و درگیری از منابع عمدۀ استرس در روابط میان فردی و اجتماعی است که اثرات منفی بر سلامت و بهزیستی فردی و اجتماعی داشته و ممکن است آسیب‌های اجتماعی، امنیتی و سیاسی در جامعه ایجاد کند. آمارها نشان می‌دهند که نرخ وقوع نزاع و درگیری در ایران و نیز در استان گیلان طی سال‌های اخیر روند افزایشی داشته است. پژوهش حاضر با تعیین تفاوت محله‌های با میزان نزاع و درگیری بالا و پایین شهر رشت از نظر شاخص‌های اجتماعی فضایی انجام شد. روش مطالعه: مطالعۀ حاضر با روش توصیفی- تحلیلی و در قالب یک طرح مورد- شاهدی و به صورت مقطعی انجام شد. جامعۀ آماری این پژوهش شامل کلیۀ جوانان 16 تا 35 سال ساکن در محلات جرم‌خیز و محلات دارای نرخ وقوع کم‌تر جرم در شهر رشت براساس داده‌ها و معیارهای فرمان‌دهی انتظامی استان گیلان بود. با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای و فرمول کوکران، تعداد 380 نفر به دست آمد اما جهت دقت بیشتر تعداد 400 نفر انتخاب شدند. ابزار اندازه‌گیری متغیرها عبارت بودند از: مقیاس‌های بدنام‌سازی محلات، منابع نهادی محلی، ناهماهنگی ‌فضایی محلات، محرومیت نسبی محلات، انسجام محله، کنترل‌اجتماعی، شبکه‌های اجتماعی محلات، سرایت اجتماعی محلات و کیفیت زیباشناختی محلات. داده‌ها با استفاده از روش تحلیل مؤلفه‌های اصلی، آزمون تی و آزمون کای اسکوئر تحلیل شدند. یافته‌ها: تفاوت معنی‌داری بین محلات با نزاع و درگیری بالا و پایین از نظر متغیرهای بدنام‌سازی محلات (01/0 > P)، منابع نهادی محلات (01/0 > P)، کنترل اجتماعی (01/0 > P)، شبکه‌های اجتماعی محلات (01/0 > P)، و ناهماهنگی فضایی (01/0 > P) وجود داشت. نتیجه‌گیری: نارسایی در شاخص‌های اجتماعی ـ فضایی محلات، مانند بدنام‌سازی، ضعف منابع نهادی، کاهش کنترل اجتماعی، نارسایی در شبکه‌های اجتماعی واقعی و ناهماهنگی فضایی از جمله عوامل خطر بروز رفتارهای پرخاشگرایانه نزاع و درگیری می‌باشند. بنابراین، کاهش نرخ ارتکاب نزاع و درگیری مستلزم تقویت شاخص‌های اجتماعی ـ فضایی است.