آشنایی با آرای سنت‌گرایان در باب هنر و معماری اسلامی با نقد نظرات «تیتوس بورکهارت»

Abstract

اکثر سنت‌گرایان، متفکرینی با مشی اسلام صوفیانه و با تأکید بر رمز و راز هستند که به حقیقتی فراطبیعی مشترک و جهانی در بطن سنت‌های دینی باور دارند. این جریان با رنه‌گنون آغاز و با بورکهارت، شوان، کوماراسوامی، لینگز و... تداوم یافت و بر دین‌شناسی تطبیقی معاصر تأثیرگذار بود. این امر در جهان اسلام با نحله‌های عرفانی و از طرفی دیگر با آیین‌های شرق دور گره‌ خورده ‌است. این طیف از نظریه‌پردازان آرای خود را در قالب معماری و هنر اسلامی بیان کرده و با مباحث غیرمنطقی و احساسی چنان ایجاد شبهه و ابهام نموده‌اند که سالیانی است جامعۀ فرهنگی-هنری ایران را دچار سردرگمی و پریشانی کرده‌اند. نقد آرای بورکهارت در زمینۀ مبانی نظری هنر و جلوه‌های هنر و معماری اسلامی، پرده از تقدس‌گرایی و گریز از عقل‌گرایی برداشته و تلاشی برای معرفی و ارزیابی واقعی و منطقی در زمینۀ هنرهای جهان اسلام است. سنت‌گرایان با تأکید بر خرد جاویدان، معتقد به سنتی ثابت و مقدس و رمزآلود درتمامی ادیان بشری هستند و اسلام، مسیحیت، یهود و آیین‌های شرقی آسیا را دارای سنت مشترک می‌دانند. متأسفانه تعریف ایشان از سنت با تعریف سنت در اسلام و قران کریم خلط‌شده که انحراف فاحش از همین‌جا سرچشمه یافته و منجر به تعبیر و تفسیرهای غیرعلمی و خلاف واقع در زمینه‌های مختلف و به‌ویژه هنر و معماری اسلامی شده است.