بررسی ویژگی‌های دفاعی قلعۀ فلک‌الافلاک از منظر اصول معمارانۀ پدافند غیرعامل

Abstract

قلعۀ فلک‌الافلاک از برجسته‌ترین آثار تاریخی به‌جامانده از دوران ساسانیان به‌عنوان دژ نظامی یا پناهگاهی امن استفاده می‌شده اما مطالعۀ پیش‌رو با مطالعۀ ساختار معماری خاص و دیوارهای بلند آن به‌دنبال این پرسش است که مؤلفه‌های پدافند غیرعامل در این قلعه کدامند و چگونه در سازمان فضایی قلعه نمود یافته‌اند و هدف آن معرفی مؤلفه‌ها و ویژگی‌های پدافند غیرعامل در قلعۀ فلک‌الافلاک و بررسی چگونگی کاربرد این مؤلفه‌ها در طراحی سازمان فضایی و عناصر معماری آن است. داده‌های مرتبط با اصول و مبانی پدافند غیرعامل به شیوۀ اسنادی گردآوری و ویژگی‌های معماری قلعه به شیوۀ میدانی ثبت و مستندنگاری شده است. نتایج نشان می‌‌دهد سازمان فضایی قلعه از عواملی مانند سهولت تأمین نیازهای حیاتی در هنگام مخاطرات، طراحی غیرمتمرکز بافت مسکونی، محصور، تدافعی و فشرده و ایجاد راه‌های گریز تأثیر پذیرفته است. همچنین گذرها و معابر پیچ‌درپیچ از جمله مصادیق اصل فریب در سازمان فضایی آن است. از نظر ویژگی‌های عناصر معماری نیز تدابیری مانند دسترسی زاویه‌دار به درون فضاها و اتاقی در بالا برای کنترل رفت‌وآمد، پایین‌بودن سطح حیاط نسبت به معابر و مقاوم‌سازی بناها از طریق اتصال و همجواری سازه‌ها به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری و حفظ ایمنی ساکنان در قلعۀ فلک‌الافلاک اندیشیده شده است. درون‌گرایی در معماری واحدهای قلعۀ فلک‌الافلاک در راستای اصل فریب در عناصر معماری قلعه دیده می‌شود.