تطور مدل هاى ارزیابى: از راهنماى فراسکاتى تا پیمایش هاى نوآورى

Abstract

مدل ها و شاخص‌های مبتنی بر «تحقیق و توسعه (R&D)»، «پتنت» و «انتشارات علمی»، قدیمی‌ترین، شناخته شده‌ترین و پرکاربردترین مدل‌ها و شاخص‌ها، به خصوص در میان سیاستگذاران کشورها بوده است که از مشهورترین آن‌ها می‌توان به راهنمای فراسکاتی اشاره کرد. سنگ بنای اصلی مدل‌ها و شاخص‌های مبتنی بر R&D و پتنت (به خصوص راهنمای فراسکاتی) را باید نظریه‌های موسوم به نظریه‌های خطی «فشار علم» محسوب کرد؛ اما نزدیک به سه دهه است که از طرف جامعۀ دانشگاهی و پژوهشگران بزرگ حوزۀ علم، فناوری و نوآوری، مانند ریچارد نلسون، ناتان روزنبرگ و کریس فریمن، انتقادهایی جدی به این مدل‌ها و شاخص‌ها وارد شده است. دستاورد این انتقادها، ظهور مدل‌ها و شاخص‌های دیگری در دو دهۀ گذشته بوده است که مهم ترین آن‌ها را باید پیمایش‌هایی تحت عنوان «پیمایش‌های نوآوری» دانست. مقالۀ پیش‌رو به‌منظور معرفی همین مدل‌های نوظهور و درحال‌گسترش به نگارش در آمده است. در این مقاله، ابتدا مروری بر تاریخچۀ تحولات نظری رخ‌داده در حوزۀ علم، فناوری و نوآوری و انتقادهای وارد بر نظریه‌های خطی «فشار علم» صورت خواهد گرفت و سپس به مرور چگونگی ظهور پیمایش‌های نوآوری (تحت تأثیر همین تحولات نظری) پرداخته خواهد شد. سپس در ادامه، این مقاله به معرفی انواع پیمایش‌های نوآوری و همچنین معتبرترین و استانداردترین این پیمایش‌ها یعنی «پیمایش نوآوری اتحادیۀ اروپا» (CIS) خواهد پرداخت و در پایان نیز به‌طور مختصر، به میزان استقبال جامعۀ دانشگاهی از این پیمایش‌ها اشاره‌ خواهد شد. با توجه به گستردگی استفاده از پیمایش‌های نوآوری در سطح کشورهای جهان، توجه به این نوع پیمایش‌ها در کشورمان ایران نیز، به‌ویژه به عنوان مبنایی برای سیاستگذاری، ضرورتی روزافزون می‌یابد.