مردم‌شناسی‌ارتباطی اسطوره ‌قهرمان در دوران نوسازی (1368-1376)؛ مطالعه موردی: تحلیل‌ روایت فیلم آژانس ‌شیشه‌ای

Abstract

انسان‌های اولیه در زمان حیات خود، به محیط پیرامونشان، یعنی دنیای ترسناک و شگفت‌انگیزی که آنان را احاطه کرده بود، واکنش نشان دادند؛ و بر پایه خوف و شیفتگی نسبت به راز نهفته در عالم هستی، نخستین داستان‌های اسطوره‌ای را پدید آوردند. این زنجیره تفکر، به‌مرور گسترش یافت تا اینکه سینما برای آفرینش خطوط داستانی در ساختار، نقش‌مایه‌ها و سبک، پذیرای اسطوره‌ها گردید و با جای دادن اساطیر در لابه‌لای زندگی انسان، آن را به کاربردی‌ترین شکل ممکن تبدیل کرد. در این مقاله با استفاده از روش تحلیل ساختاری روایت و مردم‌شناسی ارتباطی، وضعیت سینمای دوران نوسازی (1368-1376) مورد بررسی قرار گرفته و در کنار تحلیل وضعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی، به تحلیل ساختاری روایت یکی از آثار برجسته این دوره (فیلم آژانس شیشه ‎ای) با استفاده از روش تحلیل روایت پرداخته شده است. نتایج مقاله حکایت از آن دارد که در دوران نوسازی، ارزش‌های انقلابی مانند ایثار و شهادت، معنویت‌خواهی، قناعت و ساده‌زیستی که ارمغان دوره نخست انقلاب بود، رفته‌رفته در ویژگی‌های قهرمانان فیلم‌های سینمایی کمرنگ شد و عواملی مانند رفاه‌طلبی، رقابت برای کسب ثروت و بالا رفتن توقعات و امکانات رفاهی و مادی به‌عنوان یکی از لوازم اصلی قهرمان، در برابر ارزش‌های انقلابی قد علم کرد؛ از سوی دیگر، به نظر می‎رسد، گفتمان سیاسی حاکم بر سینمای ایران در دوره بازسازی به شکل ابزاری در خدمت حاکمیت و در راه ترغیب مردم به تماشای آثاری با قهرمانان دارای بار ارزشی و اخلاقی فعالیت می ‎کرد، حال‌آنکه عامه مردم این امر را برنمی‎ تابیدند و در جست‎ وجوی قهرمانانی با ویژگی‌های دنیای آن روز خود بودند.