فرآیند ناتمام دولت ـ ملت‌سازی و از رشد ماندگی همگرایی منطقه‌ای در خلیج فارس

Abstract

خلیج فارس بسیاری از ویژه­گی­های یک منطقه را داراست. با این وجود نه‌تنها میزان همکاری کشورهای واقع در آن محدود و همگرایی میان آن­ها رشد نایافته باقی مانده؛ بلکه تنها در چهار دهه‌ی­ گذشته در آن چهار جنگ خانمان­سوز، بحران­های عمیق و اختلافات حاد منطقه­ای روی داده است. منشا بحران­ها و تعارض­های موجود در منطقه خلیج فارس در سطوح متفاوتی قابل بررسی و شناخت ­هستند. یکی از این سطوح، چالش­های داخلی یا ملّی و از مهم­ترین آن‏ها چالش دولت ـ ملّت‌سازی در میان کشورهای این منطقه است. ساختارهای ایلی، قبیله­ای و قومی قدرتمند مهم­ترین مانع شکل‌گیری ملّت و برپایی و نفوذ نهادهای دولت جدید در این جوامع بوده­اند. دولت ـ ملّت‌سازی و برقراری و پذیرش حاکمیت ملّیِ شهروندان برابر و هم‌شان در یک واحد جغرافیایی فرآیندی است که در سطح یک کشور روی می­دهد؛ اما پیامدهای آن مرزهای ملی را درنوردیده، روابط کشورها را به‌ویژه با همسایگان و واحدهای سیاسی موجود در یک منطقه تحت تاثیر قرار می­دهد. از این‌رو نمونه­های موفق همگرایی منطقه­ای در مناطقی روی داده­اند که دولت­های ملّی، مدرن و ملت به‌مثابه اجتماع شهروندان در آن­ها تشکیل و تکامل یافته­اند. بنابراین شهروندی از مولفه­های اساسی در روند ملت‌سازی و پذیرش این حق متضمن برقراری سه نوع حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی است. در این مقاله به تاثیر فرآیند ناتمام دولت ـ ملّت‌سازی بر همگرایی منطقه­ای در خلیج فارس پرداخته شده و نشان داده می­شود گسترش همکاری و رشد همگرایی در این منطقه نیازمند تکامل فرآیند دولت ـ ملّت‌سازی در همه کشورهای منطقه می‌باشد.