فضل الله روزبهان خنجی و مؤلفه‌های مشروعیت‌‌ساز در حکومت آق‌قویونلوها

Abstract

نابسامانی‌های بوجود آمده در جامعه ایرانی، در بازه زمانی دو‌سه قرن پس از برافتادن خلافت عباسی، چنان گسترده شده بود که، این جامعه را، به نهایت انحطاط خود رسانید، از این روی، برخی از اندیشمندان و نخبگان ایرانی از همان ابتدا، درصدد رفع و دفع این ناهنجاری‌ها برآمده و به روش‌های مختلف، در این زمینه تلاشهایی را، انجام دادند، در این میان، فضل‌الله روزبهان خنجی، ازجمله اندیشمندانی است که در دوره حکومت سلطان یعقوب آق‌قویونلو، با آگاهی از این اوضاع و با هدف تلقین حکومتی تشریعی، تلاش‌های بی‌شائبه‌ای را انجام داده و با بهره‌گیری از ترفندهای مختلف، ظهور حکومت آق‌قویونلو را، برپایه انگاره موعود محورِ مجددمائه، تبیین نموده است، درواقع، خنجی در راستای این هدف، و با استفاده از مؤلفه‌هایی دیگر، نظیر مشیت‌گرایی، تأویل‌گرایی و نمادهایی از اندیشه ایرانشهری مانند، فرهمندی، عدالت‌محوری و خردمندی، درصدد برآمده است تا، حکومت آق‌قویونلو را، حکومتی مشروع معرفی نماید، از این روی، در موارد متعدد، این مؤلفه‌ها را، در <em>عالم‌آرای امینی</em>، به کار گرفته است، البته این رویکرد خنجی، در دیگر آثار وی، نظیر <em>سلوک‌الملوک</em> و <em>مهمان‌نامه بخارا</em>، که به هنگام حضور وی در دربار خوانین ازبک، تألیف شده است نیز، خودنمایی می‌کند.