نگرشی تحلیلی بر مبانی و الگوهای سفارتی در ایران عصر صفوی

Abstract

صفویان پس از تأسیس و تثبیت حکومت خود در قلمرو جغرافیایی ایران متناسب با رویکردهای سیاسی و مذهبی که داشتند لزوم ایجاد پیوند‌هایی را در مناطق پیرامونی و فرامنطقه‌ای احساس نمودند. آن‌‌ها به منظور ایجاد ارتباط با دوستان برون منطقه‌ای و همچنین رساندن پیام‌های سیاسی و نظامی خود در موقعیت‌های جنگ و صلح با سایر ممالک مأموریت‌های مختلفی را به کارگزاران حکومتی واگذار کردند. این عناصر تحت عناوین فرستاده، سفیر و یا ایلچی وظایف خود را در ممالک دیگر پی‌می‌گرفتند. آنان بایستی برای وصول به مقاصد مورد نظر و انجام مطلوب مأموریت‌های محوله حائز ویژگی‌‌ها و شرایط قابل توجه و خاصی می‌بودند. مبتنی بر مقصد مورد نظر و نوع‌ مأموریت محول شده، ویژگی‌های شخصیتی و جلوه‌های ظاهری فرستاده، بایستی به خوبی مورد رصد و ارزیابی قرار‌ می‌گرفت. تنوع و فراوانی فرستادگانی که در دوره سلطنت طولانی صفویه به نقاط مختلف اعزام می‌شدند، بررسی چارچوب‌های مختلف شکلی و محتوایی هیأت سفارتی را ضروری می‌سازد. نوشته پیش­رو ضمن ‌ارائه آماری نسبی از فرستادگان دوره صفوی، در صدد است مهمترین نکاتی را که در انتخاب و اعزام فرستادگان این دوره مورد ‌تأکید و توجه بوده است، در معرض بررسی قرار دهد. بنابراین، سؤال عمده نوشتار حاضر عبارت خواهد بود از این که فرستادگان و سفرای دوره صفویه می‌بایست حائز چه ویژگی‌هایی بوده و در مأموریت خود از چه الگوهایی تبعیت کنند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد به رغم آن که در این دوره هنوز ساختارهای تشکیلاتی برای مناسبات سیاسی پایه‌گذاری نشده بود؛ اما فرستادگان و سفرا متناسب با نوع مأموریت می‌بایست حائز وی‍ژگی‌های شخصیتی خاصی باشند و در عین حال در فرآیند انجام مأموریت از اصول و مبانی تعیین شده تبعیت نمایند. گو این که در طول انجام مأموریت نیز با چالش­ها و موانع متعددی می‌بایست دست و پنجه نرم کنند.