کیفیت‌سنجی محیط در محله‌های شهری و برنامه‌ریزی برای محیط پایدار

Abstract

زیستگاه انسانی هنگامی می‌تواند بیشترین مطلوبیت را برای انسان دربرداشته باشد که انتظارات وی را در ابعاد مختلف، زیست‌محیطی، اجتماعی، کالبدی، اقتصادی و... برآورده سازد. چنانچه هریک از این عوامل، در محیط زندگی یک فرد، فاقد کیفیات مطلوب باشند، بر احساس و ادراک وی از فضا و درنتیجه بر سطح رضایت‌مندی او از محیط زندگی تأثیرگذار خواهد بود. پژوهش حاضر با تأکید بر مشترکات دو مبحث «توسعه پایدار محله‌ای» و «کیفیت محیط» صورت گرفته است. اهداف این پژوهش شامل ارزیابی نحوه تعامل میان فرد و ادراک او از محیط از یک‌سو و همچنین وضعیت فیزیکی و عینی محیط از سوی دیگر، تعیین عوامل مؤثر بر کیفیت محیط مسکونی در فضای محله‌های شهری است. شیوه جمع‌آوری اطلاعات میدانی، بر پایه بررسی‌های عینی محقق و تکمیل پرسشنامه از ساکنان و مسئولان بوده است. این پژوهش ازنظر نوع، «کاربردی» و ازنظر روش، «تحلیلی-تطبیقی» با تأکید بر «نگرش سیستمی» است. مدل ارزیابی کیفیت محیط در قالب مؤلفه‌های کالبدی-فضایی، اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، زیست‌محیطی و مدیریتی –حکمروایی به‌صورت سلسله مراتبی و ایجاد درخت ارزش با رویکرد بالا به پایین ایجاد گردیده است. به‌منظور تحلیل همزمان شاخص‌های عینی و ذهنی از فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) و نرم‌افزار expert choice استفاده شد. بر اساس نتایج تکنیک AHP محله‌های شهرک دانشگاه و شاناز با 383/0 و 277/0 امتیاز ازنظر شاخص‌های موردمطالعه در بهترین شرایط و محله‌های بهارستان پایین و تپه مالان با 071/0 و 061/0 در بدترین شرایط و پایین‌ترین رتبه قرار دارند. درمجموع سهم هریک از مؤلفه‌ها محاسبه شد که مؤلفه زیست‌محیطی با سهم 7/35 درصدی در رتبه اول قرار گرفت و مؤلفه‌های اقتصادی، مدیریتی-حکمروایی به ترتیب با سهم 1/6 و 1/4 درصد در رتبه‌های آخر قرار دارند که در برنامه‌ریزی‌های آتی باید به آن توجه شود.