ارزیابی آسیب‏پذیری اجتماعی شهرها در برابر زلزله نمونه موردی: شهر زنجان

Abstract

چکیده وقوع مخاطرات طبیعی، از جمله زلزله، نه تنها باعث خسارت به زیرساختارهای کالبدی و فیزیکی در مناطق زلزله زده می شود، بلکه ساختارهای اجتماعی آن مناطق را هم تحت تاثیر قرار می‏دهد. بنابراین، ارزیابی آسیب‏پذیری شهرها در برابر این مخاطرات، تنها به عناصر کالبدی وفیزیکی آنها محدود نشده، در این راستا عناصر اجتماعی این شهرها را هم باید مطالعه و بررسی نمود. از آنجایی که مدیریت مخاطرات در برنامه‏ریزی شهری از اهمیت و جایگاه ویژه‏ای برای کاهش حجم آسیب ها و تلفات انسانی ناشی از مخاطرات طبیعی و انسانی برخوردار است‏، ارزیابی آسیب‏پذیری شهرها در برابر این مخاطرات از ابعاد مختلف، به عنوان یکی از عوامل تعیین‏کننده میزان خطر می‏تواند به کاهش خسارات کالبدی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از وقوع چنین حوادثی منجر شود. با توجه به نقش مسلم عوامل اجتماعی در کاهش و افزایش آثار مخاطرات طبیعی، در این مقاله تاکید اصلی بر روی آسیب‏پذیری اجتماعی به عنوان یکی از ابعاد آسیب‏پذیری شهرها در برابر زلزله است، که این امر به دلیل نبود آمار و اطلاعات کافی و پیچیدگی‏های عوامل اجتماعی در مطالعات مربوط به آسیب‏پذیری شهرها در برابر مخاطرات طبیعی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله، با در نظر گرفتن عواملی، همچون توزیع جمعیت در گروههای سنی مختلف و تراکم آن در مناطق مختلف شهری، کیفیت مسکن، اشتغال، سواد و تعداد معلولان و ... در قالب چهار شاخص جمعیت، مسکن، اقتصادی-اجتماعی و فاصله فیزیکی به کاربریهای مورد نیاز و پرخطر در هنگام بروز زلزله بررسی شده است. همچنین با به کارگیری روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) برای تعیین میزان اهمیت هر کدام از عوامل به کار رفته و با بهره گیری از امکانات تحلیلی و نمایشی سیستم اطلاعات جغرافیایی به ارزیابی آسیب‏پذیری اجتماعی شهر زنجان در برابر زلزله پرداخته و در نهایت، پهنه‏ها و مناطق آسیب‏پذیر شهر مشخص شده است. نتایج حاصل نشان می‏دهد که در حدود 32.6 درصد از مناطق شهر زنجان دارای آسیب‏پذیری زیاد و39.8 درصد دارای آسیب‏پذیری متوسط و تنها 27.5 درصد از آن دارای آسیب‏پذیری کم در برابر زلزله هستند. واژه­های کلیدی: آسیب‏پذیری اجتماعی، زلزله، زنجان، سیستم اطلاعات جغرافیایی، فرایند تحلیل سلسله مراتبی