شناسایی ابعاد و مؤلفه‌های مفهوم خودسازماندهی شهری با استفاده از روش فراترکیب

Abstract

بیان مسأله: از زمان ورود مفهوم خودسازماندهی از حوزه­ی سیستم­های پیچیده به حوزه­ی مطالعات شهری، این موضوع مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است و محققین مختلف با رویکرد های متفاوتی به آن نگریسته­اند، اما فقدان پژوهشی که تمام ابعاد، ویژگی­ها و مؤلفه­های این مفهوم را مورد بررسی قرار داده و درک جامعی از خودسازماندهی شهری را ارائه نماید، احساس می­گردد. هدف: هدف از این پژوهش، شناسایی ابعاد و مؤلفه­های مفهوم خودسازماندهی شهری و تلاش برای دستیابی به درک جامعی از آن می­باشد. نتایج این پژوهش می­تواند ابعاد مختلف مفهوم خودسازماندهی شهری را جهت بهره­گیری در توسعه­ی شهرها و محلات کشور روشن سازد. روش: برای رسیدن به هدف مذکور در تحقیق حاضر از روش فراترکیب استفاده شده است. در گام اول از میان 62 مقاله­ی اولیه­ی یافته شده، تعداد 29 مقاله به صورت اصولی و با استفاده از روش کسپ غربال شده­اند. در گام بعدی مقالات نهایی با محوریت سؤال پژوهش، در نرم­افزار MAXQDA کدگذاری شده و یافته­های کیفی مورد تحلیل و ترکیب قرار گرفت. یافته­ها: در این پژوهش، طی فرآیند استخراج اطلاعات تعداد 108 کد شناسایی شد و سپس با توجه به میزان شباهت مفاهیم، در قالب پنج مقوله­ی "زمینه ها و عوامل مؤثر"، "نظریات پشتیبان"­، "ویژگی­ها"، "دامنه­ی کاربرد" و "مقیاس"، دسته بندی شده و تلاش گردید که هر کدام از مقولات مذکور به تفکیک نوع دیدگاه تشریح گردد. نتیجه ­گیری: در پژوهش پیش رو، برای نخستین بار ابعاد و مؤلفه­های خودسازماندهی شهری به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد، اگرچه مطابق با نظریات موجود، ماهیت فرآیندهای خودسازماندهی شهری بر پایه­ی تعاملات محلی و به دور از دخالت نیروهای خارجی مانند دولت قرار دارد، اما جهت مطالعه این فرآیندها و بهره­گیری از آنها در فرآیندهای برنامه­ریزی، توجه به نقش عوامل محیطی و خارجی نیز ضروری به نظر می­رسد.