تحلیل روابط روستا-شهری در توسعه منطقه ای (نمونه مورد مطالعه: مجموعه شهری مشهد)

Abstract

در برنامه­ریزی منطقه­ای، لزوم اتخاذ رویکرد فضایی که تمام سکونتگاه­های منطقه را مورد توجه قرار دهد، بسیار حائز اهمیت است. اما نگاه موجود نقطه­ای به سکونتگاه­های شهری و روستایی در کشور، سبب شکل­گیری نوعی از توسعه منطقه­ای متناسب با همین نگاه و رویکرد شده است. حال آن که با در نظر گرفتن روابط این دو سکونتگاه در برنامه­ریزی، می­توان روستاها را به عنوان یکی از مراکزاصلی تولید غذایی کشور و مکانی که سازنده اغلب شهرهای آینده است، مورد توجه قرار داده، از مشکلات مراکز شهری بزرگ کاسته و سکونتگاه­های پیرامونی آنها را نیز تقویت نمود.در این میان مجموعه شهری مشهد با برخورداری از نقش فرامنطقه­ای زیارتی مشهد، مهاجرپذیری زیادی از سمت دیگر سکونتگاه­ها داشته و این موضوع بیش از هرچیز، رابطه بین شهر و روستا و تأثیر محسوس آنها بر توسعه یکدیگر را در این منطقه نشان می­دهد. بر این اساس، این پژوهش برای بررسی روابط روستا شهری، دو نوع نظریه در حوزه ارتباط بین سکونتگاه­ها شامل نظریات سلسله مراتبی اندازه مبنا(مکان محور) و سلسله مراتبی شبکه مبنا(جریان محور) را مورد توجه قرار می­دهد. در ابتدا به کمک دسته نخست نظریات، پس از تدوین شاخص­های مکانی، به روش تحلیل عاملی، با سطح­بندی شهرها و روستاها، جایگاه هر سکونتگاه در مجموعه شهری مشخص می­شود. دسته دوم نظریات شاخص­های بررسی روابط شهر و روستا شامل انواع روابط اقتصادی، خدماتی، سازمانی و جمعیتی را ارائه می­دهد که وضعیت هر یک از طریق مصاحبه عمیق با ساکنان روستاها به دست می­آید. به کمک اطلاعات این شاخص­ها و جمع­بندی از تلفیق یافته­های مربوط به شاخص­های مکانی و جریانی به دست آمده، نوع توسعه شکل گرفته در مجموعه شهری مشهد مشخص شده و پس از آن روستاها برحسب موقعیتشان نسبت به کلانشهر و شهرها تقسیم­بندی می­شوند. در نهایت این پژوهش علل روابط روستا شهری کارآمد را مشخص می­کند تا در برنامه­ریزی منطقه­ای و حرکت به سمت توسعه متوازن منطقه­ای مورد توجه قرار گیرد.