بازشناسی عوامل موثر بر شادی در فضاهای عمومی شهری (مطالعه موردی: محدوده پیاده‌راه مرکز تاریخی تهران)

Abstract

در دهه اخیر موضوع شادی مورد توجه متخصصان شهری قرار گرفته و شهرهایی همچون کپنهاگ و بوگوتا مبتنی بر تجارب خود در حال تولید ادبیات این حوزه هستند. کیفیت شهر و فضاهای شهری عاملی مؤثر بر شادی بوده و میزان شادی در فضاهای شهری نیز می‌تواند نمودی از کیفیت فضاها باشد. ازاین‌ رو می‌توان شادی را همچون سرزندگی، کیفیتی پایه در فضاهای شهری دانست. نگاه به داده‌های جهانی نشانگر وضعیت نامناسب ایران در زمینه شادی است که بخشی از این وضعیت را می‌توان در کیفیت فضاهای شهری و زمینه‌های بروز شادمانی در این فضاها جست­وجو کرد. این پژوهش به‌عنوان یکی از نخستین پژوهش‌ها در حوزه شادمانی شهری در ایران، به دنبال تحلیل عوامل مؤثر بر شادمانی در فضاهای شهری تهران است. براساس روش تحلیل محتوا در بررسی مطالعات جهانی و داخلی یک مدل مفهومی ویژه تدوین‌ شده که عوامل مؤثر بر شادی از سطح کلان تا خرد را در فضای شهری ارائه می‌دهد. همچنین مبتنی بر روش مورد پژوهی، محدوده پیاده­راه‌های مرکز تهران به دلیل دارا بودن کیفیت‌های اولیه و تأکید بر حضور پیاده­مدار شهروندان برای مطالعه انتخاب شده است تا درک واقع‌بینانه‌ای از عوامل مؤثر بر شادی در فضاهای شهری فراهم آید. براساس بازدید میدانی، گفت­وگوهای اولیه و مدل مفهومی، پرسشنامه‌های هدفمندی تهیه گردیده و به منظور یافتن روابط پنهان متغیرها و برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات پرسشنامه‌ها، از روش معادلات ساختاری SEM استفاده‌ شده است. همچنین از شاخص وینهوون به‌عنوان یکی از معتبرترین شاخص‌ها برای سنجش وضعیت کلی شادی در این محدوده استفاده ‌شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد میانگین احساس شادی برمبنای روش وینهوون در بین شهروندان تهرانی 5.90 از 10 است. نتایج تحلیل‌ها نمایانگر آن است که چهار مؤلفه اصلی ویژگی‌های کالبدی، کیفیت‌های فضای شهری، ابعاد ذهنی و ویژگی‌های جامعه مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر شادی هستند و در این میان مؤلفه ویژگی‌های کالبدی از بالاترین تأثیرگذاری بر شادی برخوردار است. همچنین شادی شهروندان در محدوده پیاده مرکز تاریخی تهران بیش از آن که متأثر از ویژگی‌های کلان جامعه باشد، متأثر از کیفیت فضای شهری به‌ویژه کیفیت‌های کالبدی است.