مدل پیشنهادی تراکم سکونت و توزیع فعالیت برای انطباق با اصول TOD (مورد مطالعه: منطقه ۱۲ شهر تهران)

Abstract

تعیین تراکم و اختلاط کاربری در طرح‌های توسعه شهری همواره از موضوعات مناقشه برانگیز بوده و دیدگاه‌های گوناگونی در این رابطه مطرح بوده است. با این حال این تفاوت رویکردها عمدتاً در بعد نظری باقی مانده و در رابطه با روش‌شناسی آن مطالعات چندانی انجام نشده است. یکی از رویکردهای نوین برنامه‌ریزی شهری به منظور تعیین تراکم و اختلاط کاربری، توسعه حمل­ونقل عمومی‌محور (TOD) است. مقاله حاضر به دنبال پیشنهاد مدلی برای تعیین تراکم و اختلاط کاربری متناسب با این رویکرد است. توسعه حمل‌ونقل عمومی محور را عموماً مشتمل بر سه بعد طراحی، تراکم و تنوع (اختلاط) کاربری‌ها دانسته‌اند. در این پژوهش دو بعد تخصیص بهینه تراکم و تنوع (اختلاط) کاربری‌ها در قالب یک مسئله برنامه‌ریزی ریاضی با اهداف چندگانه مدل‌سازی شده است. در این مدل هدف نخست بیشینه‌سازی تراکم در مجاورت ایستگاه‌ها و هدف دوم کمینه‌سازی اختلاف نسبت شغل به سکونت از الگوی ایده‌آل (نسبت شاغلان ساکن به تعداد واحد مسکونی) در هر محدوده TOD است. مجموعه‌ای از محدودیت‌ها از جمله محدودیت‌های سقف جمعیت و فعالیت قابل تخصیص به منظور عدم مغایرت اساسی با طرح‌های فرادست نیز به مدل افزوده شده‌اند. مدل غیرخطی به دست آمده با استفاده از تبدیلاتی به یک مسئله برنامه‌ریزی خطی با اهداف چندگانه و سپس با استفاده از روش محدودیت اپسیلون تعمیم یافته به یک مسئله برنامه‌ریزی خطی تک هدفه تبدیل گردیده است. در نهایت مدل پیشنهادی در نمونه موردی منطقه 12 کلانشهر تهران پیاده‌سازی و نتایج به‌دست آمده به تفصیل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. با اجرای مدل، مجموعه‌ای از پاسخ‌های بهینه پارتویی برای مسئله استخراج گردید. این پاسخ‌ها نقش گزینه‌های پیشِ روی مجموعه مدیریت شهری را ایفا می‌کنند و به تصمیم‌سازان و سیاست‌گذاران شهری امکان می‌دهند تا بنا بر اولویت‌ها، محدودیت‌ها و مقتضیات زمانی و مکانی هر یک از اهداف اختلاط و تراکم، گزینه بهینه را انتخاب کنند. این مدل و نتایج حاصل از آن می­تواند مبنای تهیه طرح­های توسعه شهری آینده قرار گیرد.