تدوین چارچوب نظری منظر شهری به کمک نظریه تولید فضا و نیروهای مؤثر بر منظر

Abstract

مفهوم منظر شهر همواره با پیچیدگی‌های فراوانی روبرو بوده است. از طرفی، مفهوم سیما نیز به ادبیات نظری رشته­های طراحی شهری، معماری منظر و معماری وارد گردیده است و بر ایهام این دو افزوده است. نبود وفاق دانشگاهی بر سر این دو مفهوم، سوء برداشت‌های بسیاری را موجب شده است. از طرفی، امروزه، واژه­های منظر و چشم انداز از معنای اولیه­ی خود فاصله گرفته­اند و به منظورهای مختلفی مورد استفاده قرار می­گیرند. این مقاله تلاش دارد ضمن مرور مفهوم منظر در ادبیات موجود و برشمردن پیچیدگی­های این مفاهیم، ضرورت تدوین چارچوب نظری برای منظر شهری را نشان دهد. مرور مفاهیم نشان می­دهد مفهوم منظر متأثر از رهیافت­های مختلف فلسفه­ی علم بوده است و اکنون شاهد یک تغییر رهیافتی (پارادایمی) است که می­توان دگرگونی­های اجتماعی را نیز نشان دهد. این مطالعه نشان می­دهد تعریف پیشین منظر شهری مبتنی بر رهیافت­های «اثبات­گرایانه» (پوزیتویستی) و «عقل­گرایی انتقادی» است. با توجه به این دو رویکرد است که منظر شهری، مستقل از جامعه مورد بررسی قرار گرفته است. تدوین چارچوب نظری برای منظر شهری، نیازمند بازنگری بنیادین در این رهیافت­هاست. رهیافتی که به جای توصیف صرف منظر و مؤلفه­های آن، به چرایی و چگونگی منظر بپردازد. این تحقیق از نوع کیفی است و در این راستا، از رهیافت واقع­گرایی علمی، جهت تدوین نظریه منظر شهری کمک گرفته است. با این نگاه و با استفاده از تحلیل محتوا و به کمک نظریات هانری لوفور، سعی در بازتعریف مفهوم منظر می­شود. منظر را نمی‌توان به منظر ذهنی و منظر عینی تقسیم کرد و رابطه‌ی این دو نیز تنها یک رابطه‌ی پدیدارشناختی نیست. بنابراین «منظر نه سوژه است و نه ابژه، بلکه برونداد یک واقعیت اجتماعی است که در یک ارتباط پدیدارشناسانه و نشانه‌شناسانه از سوی استفاده‌کنندگان از فضا به صورت پویایی مورد ادراک قرار می‌گیرد.»منظر به سه زیر تعریف تقسیم می­شود که به واسطه­ی نیروهای مؤثر بر منظر شهر، تولید و بازتولید می­گردند؛ «منظر ادراک‌شده»، «منظر تصور شده» و «منظر زیسته». سپس به کمک مفهوم نیروهای مؤثر بر منظر، تلاش می­شود ابهام­های نظریه تولید فضا رفع شده و آن را برای چارچوب نظری منظری شهری متناسب کرد.