ساخت و اعتباریابی ابزار سرریز اطلاعات در کتابخانه‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی

Abstract

هدف: پژوهش‌ها نشان می‌دهند مدل‌های محدودی برای اندازه‌گیری‌ سرریز‌ اطلاعات در کتابخانه‌ها طراحی شده‌اند، ولی تا کنون ابزار معتبر و پایایی برای اندازه‌گیری سرریز اطلاعات در کتابخانه‌های دانشگاهی ارائه نشده است. شناسایی عوامل مؤثر بر سرریز اطلاعات و مدیریت صحیح آن در کتابخانه‌های مورد نظر در ارتقای کارآیی و اثربخشی و درنتیجه موفقیت و رشد آن‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. هدف از انجام پژوهش حاضر، ساخت و اعتباریابی ابزاری برای تعیین عوامل مؤثر بر سرریز اطلاعات در کتابخانه‌های ‌دانشگاهی علوم پزشکی‌ است.روش: پژوهش حاضر در دو بخش کیفی (فراترکیب و دلفی) و کمی (پیمایشی ـ تحلیلی) صورت گرفت. جامعۀ مورد مطالعه در بخش کیفی کلیۀ مقالات مرتبط از پایگاه‌های اطلاعاتی معتبر بود که پس از استخراج و غربال‌گری و با در نظر گرفتن معیارهای ورودی و خروجی 20 مقالۀ فارسی و لاتین انتخاب شدند. جامعۀ آماری در بخش دلفی شامل 20 نفر از استادان و خبرگان در زمینۀ فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات وسرریز اطلاعات در دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان مازندران بود که به روش غیراحتمالی هدفمند و در دسترس انتخاب شدند. در بخش کمّی بر اساس فرمول کوکران 375 نفر از کاربران کتابخانه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان مازندران به روش طبقه‌ای تصادقی به عنوان نمونه انتخاب شدند. به‌ منظور تجزیه ­و تحلیل داده ­ها از آمار توصیفی و تحلیل عاملی تأییدی و تحلیل مسیر، با استفاده از نرم­ افزار آماری اسمارت پی.‌ال.‌اس. بهره ­برده شد.یافته‌ها: بر اساس یافته‌های بخش فراترکیب تعداد 7 مؤلفۀ اصلی به علاوۀ گویه‌های آنها (94 گویه) در مورد سرریز اطلاعات استخراج شد. سپس برای تأیید در اختیار پنل دلفی با 20 عضو قرار گرفت. پس از سه مرحلۀ دلفی و پس از انجام اصلاحات و حذف گویه‌های نامرتبط، با مقدار آماره کندال سه مرحلۀ دلفی به ترتیب 0/672 و 0/713 و 0/721 به اجماع نظری رسید. تحلیل عاملی تأییدی 74 گویۀ پرسشنامۀ سرریز اطلاعات در 7 مؤلفۀ اصلی شناسایی شدند: عامل ایجاد با بار عاملی (0/874)، عوامل فردی با بار عاملی (0/863)، عوامل مؤثر بر کنترل سرریز با بار عاملی (0/877)، عوامل محیطی با بار عاملی (0/902)، راهکارهای تعدیل با بار عاملی (0/698)، تأثیر سرریز بر کاربران با بار عاملی (0/863)، زیرساخت‌های فناورانه با بار عاملی (0/789). تحلیل عامل تأییدی نشان داد ابزار از برازش مطلوب برخوردار است. پایایی ترکیبی همۀ عوامل از 0/7 بالاتر بود. مثبت و معنادار بودن همبستگی رتبۀ مؤلفه‌های پرسشنامه نشان‌دهندۀ روایی همگرای پرسشنامه بود.نتیجه‌گیری: ابزار ساخته‌شده معیارهای تعیین وضعیت سرریز اطلاعات را در حوزۀ علوم پزشکی در اختیار محققان قرار می‌دهد. عوامل کشف‌شده شامل عوامل ایجاد، عوامل فردی، عوامل مؤثر بر کنترل، عوامل محیطی، و راهکار های تعدیل سرریزی اطلاعات بودند که با سنجش در محیط آزمایشیِ علوم پزشکی مازنداران، ضمن تأیید کارایی آن‌ها در محیط دانشگاهی و علوم پزشکی مشخص شد که ابزار ساخته‌شده از نظر کیفی و کمی قابلیت سنجش متغیر مورد نظر را دارا است.