افول شبکۀ آبرسانی شهر سمنان، از یک زیرساخت منظرین شهر تا عنصر فراموش‌شده در منظر شهری

Abstract

چکیده یکی از چالش‌های همیشگی شهرهای فلات مرکزی ایران دست‌وپنجه‌نرم‌کردن با مشکل کمبود آب در همة دوران‌ها بوده است. چالشی که منجر به ظهور نبوغ اهالی این پهنة سرزمینی در شیوه‌های بهره‌گیری از آب شده است. در طول تاریخ و به فراخور بستر جغرافیایی و زمین‌شناسی این شیوه‌ها متفاوت و متنوع بوده‌اند. از جملة این شیوه‌ها که در شهر کویری سمنان مورد استفاده قرار ‌گرفته است استخراج آب، هدایت و جمع‌آوری در استخرهای ذخیرة آب و سپس تقسیم بین زمین‌های زراعی بوده است. این ساختار آبرسانی بنابر شواهد تاریخی و موجود زیرساخت اصلی شکل‌گیری شهر بوده است و مطالعات نگارنده نشان‌می‌دهد این زیرساخت به‌عنوان یک زیرساخت منظرین در تمامی دوران‎ها مطرح، زنده و پویا بوده است. ابعاد مختلف عملکردی، هویتی و زیبایی‌شناسانه در حوزه‌های مختلف کالبدی، معنایی، فرهنگی و اجتماعی که در شناخت این ساختار قابل شناسایی است آن را به‌عنوان زیرساختی منظرین معرفی می‌کنند که بدون شک نقشی بنیادین در شکل‌دادن به منظر شهر قدیم داشته است. نقشی که با ورود زیرساخت‌های مدرن شهری از جمله شبکة آبرسانی مدرن نه‌تنها اثری در پدیدآمدن منظر شهر جدید ندارد بلکه در منظر شهر امروز درحال رنگ‌باختن است. این درحالی است که زنده‌نگاه‌داشتن چنین زیرساختی نه‌تنها می‌تواند پاسخگوی ابعاد زیباشناسانه و کالبدی منظر شهری سمنان باشد، بلکه به‌واسطة لایه‌های متنوع معنایی بارگزاری‌شده بر آن می‌تواند خلأهای اجتماعی و مردمی را نیز در عرصة برنامه‌ریزی شهری پوشش دهد.