انسان‌شناسی در اندیشه ابن‌رشد از جهات مختلف مانند اجتماعی و سیاسی (مدنی‌بالطبع)، فلسفی با تکیه بر عقل انسان، و از حیث کلامی و از حیث اخلاقی قابل بحث است. بحث انسان به‌عنوان «اشرف مخلوقات»  هر چند قرائتی دینی از انسان است ...

یکی از داستانهای مورد مناقشه در قرآن که مربوط به بحث عصمت انبیاء است، داستان حضرت آدم است. فارغ از مناقشاتی که در مورد واقعی یا نمادین بودن این داستان وجود دارد، ظاهر این آیات دلالت بر نافرمانی حضرت آدم از دستور الهی دارند. ...

متکلمان مسلمان معتقدند که خدا فاعل بالقصد است، مشائیون او را فاعل بالعنایه و اشراقیون او را فاعل بالرضا و پیروان ملاصدرا او را فاعل بالتجلی یا فاعل بالعنایه می‌دانند. وجه اشتراک همه این نظرات این است که در تمام اقسام فاعل، ...

مسئله‌ی اساسیِ این پژوهش، بررسی و تحلیلِ انتقادیِ براهینِ هفت‌گانه‌ی ابن‌سینا در ردّ این‌همانیِ «نفس» و «مِزاج» و هدف از آن، نشان دادنِ ناتوانیِ این براهین در ردّ اینهمانی مزاج و نفسِ گیاهی و همچنین ناتمامیّتِ چهار برهان ...

تعیین چرایی تشریع عبادات و نقش آنها در سایر شؤون انسانی مجال برداشت‏هایی مانند مقصودیت بالذات، شأن سلبی ویا منزلت ایجابی و إعدادی عبادات را فراهم می‏آورد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این مسأله است که در نگاه صدرالمتألّهین ...

با اینکه ما بسیاری از آگاهی‌ها و معرفت‌های خود را از گواهی گرفته‌ایم، آن هیچ‌گاه به صورت جدّی در معرفت-شناسی مطرح نبوده است مگر در چند دهه‌ی اخیر. اما در جهان اسلام گواهی به‌ضرورت بیشتر محلّ توجّه بوده است، و در این میان ...

مرتضی حاج‌حسینی بر پایة مبانی فلسفی ویژه‌ای، در دو ویراست کتاب خویش «طرحی نو از اصول و مبانی منطق»، دست به کار تدوین نظام‌های منطقی غیر استانداردی شده است که برخی ویژگی‌های آن هیچ پیشینه‌ای در آثار منطق‌دانان گذشته ندارد. ...

چکیده:فتوّت گرچه در باورعامه با خصایل پهلوانی و عیاری آمیخته‌گشته‌است اما در نظر فتوّت‌نامه‌نویسان، انسانِ صاحب‌فتوّت انسانِ اخلاق‌مداری است که تمام تلاشش رسیدن به فضایل نفسانی و ترک رذایل آن است تا بتواند به مقصد اصلی خود ...

یکی از مباحث اساسی در فلسفه، تبیین تغییراتی است که در بخش‌های مختلف این جهان مشهود است. در مورد این تغییرات از جهات مختلف می‌توان سخن گفت؛ لکن یکی از مباحث اساسی در این زمینه، تببین رابطه دو بخش متغیر با ثابت است. فیلسوفان ...

مسئله‌ی اصلیِ این پژوهش، روشن‌ساختنِ جایگاهِ عقلِ عملی در فرآیندِ صدورِ عمل، و هدفِ آن، کشفِ کارکردهای «عقلِ عملی» در این فرآیند، در حکمتِ متعالیه به روشِ توصیفی-تحلیلی است. صدرالمتألّهین بینِ «عمل» و «فعلِ ارادی» تمایز ...

مسألة علم حضوری از جمله مسائلی است که مورد توجه ویژه فیلسوفان مسلمان بوده است. مسألة علم حضوری بعد از ورود مباحث جدید معرفت شناسی به جهان اسلام به ویژه در باب معرفت های پایه و حل معضل مطابقت به طور گسترده ای از سوی اندیشمندان ...

ریشة «أمن» یکی از محوری‌ترین و اساسی‌ترین مفاهیم قرآنی و مسائل اعتقادی است. تفسیرهای متکثر و متعارض ایمان از نظر متکلمان اسلامی موجب شده تا برخی، دیگران را به کُفر – نقطة مقابلِ ایمان- متّهم کنند. اینکه ایمان را امری معرفتی ...

بانو امین که مشرب صدرایی دارد، در مواضعی مانند تقسیم‌بندی قوای نفس انسان، نظریه عقول و... تفاوت‌هایی با پیشینیانش دارد. در «نظریه عقول»، او ضمن انتقاد به نظریات پیشین، «نظریه‌ی روح محمدی» را مطرح می‌کند. مسئله پژوهش حاضر ...

مسئله‌ی دیرپای شر، که خود شامل مجموعه‌ای از مسائل است، به طور کلی، به سه طریق تقریر شده است: 1. مسئله‌ی منطقی شر (ناسازگاری منطقی وجود خدا و صفات او و وجود شر)؛ 2. مسئله‌ی شاهدمحور شر (قرینه دانستن شر علیه معقولیت خداباوری)؛ ...

می‌دانیم فلسفه‌ی صدرایی حافظه را مجرد و غیرمادی به‌شمار می‌آورد و از این جهت در برابر فلسفه‌های پیش از خود و نیز دانش‌های امروزی قرار می‌گیرد. در این نوشتار درصددیم به‌نوعی به داوری میان این دو دیدگاه مخالف بپردازیم. بدین ...

شهاب الدین سهروردی (587-549) فیلسوف اشراقی در تبیین آراء معرفتی خود دیدگاه جدیدی مشهور به «اضافۀ اشراقیه» را طرح کرده است و‌ از این رهگذر حصول بسیاری از ادراکات از جمله ابصار را به علم اشراقی حضوری می‌داند. پژوهش حاضر از ...

یکی از مهم‌ترین مسائل فلسفة فارابی، بحث از خدا و صفات او و بررسی رابطة او با سایر موجودات است. فارابی خدا را مبدأ وجود همة موجودات می‌داند و او را «اوّل»، «موجود اوّل» و «سبب اوّل» می‌خواند. موجود اوّل در اندیشة فارابی نه ...

مباحث معرفتی در معماری وام‌دار حرکت افراد در فضاست. ادراک با عنایت به مفهوم فلسفی حرکت و نظریه حرکت جوهری ملاصدرا، اشاره به دریافت تدریجی افراد از فضاهای معماری دارد. بر همین اساس، ادراک عمیق و جامع از فضاهای مسجد_مدرسه، ...

مشائیان بجز ماده و صورت جسمیه، صورت نوعیه را نیز برای اجسام اثبات می کنند اما سهروردی با رد دلائلشان، وجود آن را نمی پذیرد، ملاصدرا به دفاع از مشاء پرداخته و اشکالات سهروردی را جواب می دهد. این مقاله، با تحلیل و نقد ...

شمس الدین سمرقندی کتابی دارد در منطق به نام قسطاس الأفکار و شرحی بر آن نگاشته است به نام شرح القسطاس فی المنطق. نسخه‌های خطی هر کدام از این دو اثر در مبحث قضایای حقیقیه و خارجیه دو تحریر دارند که به نظر می‌رسد ناشی از تغییر ...