تحلیل اثر رگبارهای متوالی بر ویژگی‌های خاک، تولید رواناب سطحی و هدررفت خاک در خاک‌های با پایداری متفاوت در کرت‌های کوچک

Abstract

آگاهی از تغییرات زمانی ویژگی‌های خاک در هر رخداد طی بارش­های متوالی برای تعیین دوره بحرانی که خاک حساس به فرآیندهای فرسایشی می­شود، بسیار حائز اهمیت است. این پژوهش به‌منظور بررسی اثر رگبارهای متوالی بر تغییر ویژگی‌های خاک، تولید رواناب سطحی و هدررفت خاک در 18 نوع خاک مختلف با اندازه خاکدانه‌ یکسان (با قطر بین 4 و 6 میلی‌متر)، انجام گرفت. آزمایش در کرت‌های فرسایشی کوچک با طول 80 سانتی­متر و عرض 60 سانتی­متر با شیب 9 درصد طی هفت رگبار متوالی شبیه­سازی شده با شدت 85 میلی­متر بر ساعت و تداوم 30 دقیقه با فواصل پنج روز اجرا شد. نتایج نشان داد که تفاوتی معنی‌دار بین خاک‌ها از نظر جرم مخصوص ظاهری، نگه‌داشت آب، تولید رواناب و هدررفت خاک به‌وجود آمد (001/0><strong>p</strong>). در رخداد رگبار اولیه به‌دلیل فراوانی زیاد خاکدانه‌های پایدار و پایین بودن رطوبت پیشین خاک‌ها، پایین­ترین مقدار رواناب (4/14 میلی­متر) و هدررفت خاک (792 گرم بر مترمربع) مشاهده شد. در رخداد رگبارهای متوالی بعدی گرچه تغییرات زیاد در نگه‌داشت آب در خاک مشاهده نشد، اما افزایش جرم مخصوص ظاهری خاک هم‌چنان آشکار بود. روابطی معنی­دار بین هدررفت خاک (58/0= ²<strong>R</strong>) و جرم مخصوص ظاهری خاک و نیز رطوبت پیشین خاک (75/0= ²<strong>R</strong>) وجود داشت. این پژوهش نشان داد که آگاهی از تغییرات جرم مخصوص ظاهری خاک و رطوبت پیشین خاک در رخدادهای باران طی سال می‌تواند در پیش‌بینی فرسایش خاک رخداد طی رگبارهای متوالی در یک منطقه مؤثر واقع شود. به‌طور کلی تغییرات ویژگی‌های فیزیکی خاک در هر رخداد نقشی مهم در افزایش حساسیت خاک به فرسایش طی رگبارهای متوالی دارد.