بررسی ساختار زبانی سریال هزاردستان علی حاتمی

Abstract

مسئلهی پژوهش حاضر، کشف وجوه ادبیت در فیلمنامهی هزاردستان بهعنوان مشهورترین اثر علی حاتمی است. حاتمی یکی از تأثیرگذارترین شخصیتهای سینمای ایران است که روایتها و گفت‌وگوهای منحصربه‌فرد فیلمنامههایش در تاریخ سینمای ایران کمنظیر؛ بلکه بینظیر است. تا جایی که حتی برخی از دیالوگ‌ها (گفتوگوها) و مونولوگها (تک گوییهای) آثار وی به صورت ضربالمثل نیز در آمده است و به وضوح ردپای گفتوگوهای بیهمتا و بیبدیل آثار وی را باید در حوزهی ادبیات کلاسیک ایران جستوجو کرد. به منظور حل مسئله و نیل به هدف آن، با روشی توصیفی-تحلیلی ادبیت دیالوگهای هزاردستان حاتمی از دو جنبه بررسی شده است: نخست جنبههای بهرهمندی نویسنده از فنون بلاغی و زیباییشناسانهی ادبی مورد مطالعه قرار گرفته و از دیگر سو، با استفاده از نظریهی بینامتنیت، جنبههای وامگیری این اثر از ادبیات کلاسیک واکاوی شده است. نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که در وهله‌ی نخست، ادبیت متن دیالوگمحور هزاردستان معلول بهرهمندی نویسنده از انواع فنون ادبی لفظی و معنوی؛ همچون استعاره/ جاندارانگاری، تشبیه، کنایه، واجآرایی، سجع و جناس است. در مرحلهی بعد مشخص شد که هزاردستان با استفاده از بینامتنیت صریح و غیرصریح با گنجینهی ادبیات ایرانزمین در پیوند است. نثر هزاردستان، به مانند نثرهای کلاسیک ادبی، خطابگونه است و در عین حال از منظر سبک نگارش یکدست نیست و تحت تأثیر آثار فاخر گوناگون قرار داشته است؛ به نحوی که از نثر بیهقی تا نثردورهی قاجار، از شاهنامه تا اشعار مشروطهخواهان، تا ضربالمثلها و اشعار و ترانه‌های جاری در ادبیات عامه، همه و همه در آثار او قابل رؤیت است.