بررسی اثر کاربرد فرم‏ها و غلظت‏های مختلف عنصر روی بر عملکرد و کیفیت روغن کلزا تحت شرایط تنش آبی

Abstract

سابقه و هدف: تنش خشکی مهمترین تنش غیر زنده است که رشد و نمو گیاهان زراعی را محدود می کند. روی یکی از عناصر مورد نیاز فرآیندهای شیمیایی گیاه بوده که کاربرد آن در شرایط کم‏آبی می‏تواند اثرات ناشی از تنش خشکی را بهبود بخشد. مطالعات نشان داده است که کاربرد کود روی به کاهش اثرات منفی ناشی از تنش خشکی منجر به افزایش عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان زراعی می‏گردد. از این رو این مطالعه به منظور ارزیابی کاربرد فرم‌ها و غلظت‌های مختلف کود روی بر عملکرد و کیفیت روغن کلزا رقم نپتون در شرایط تنش آبی طی سال‌های 1397 و 1398 در منطقه بیستون واقع در استان کرمانشاه انجام شد.مواد و روش‏ها: آزمایش به صورت طرح کرت‌های خرد شده بر اساس طرح بلوک‌های کامل تصادفی در چهار تکرار اجرا شد. تیمار تنش آبی به عنوان فاکتور اصلی (بدون تنش، قطع آبیاری در مرحله شروع گلدهی و قطع آبیاری در مرحله شروع تشکیل خورجین)، تیمار محلول‏پاشی به عنوان فاکتور فرعی در دو سطح (محلول‏پاشی سولفات روی و محلول‏پاشی نانوکلات روی) با سه غلظت صفر، 3 و 5 در هزار بودند. پس از جمع‏آوری داده‏های آزمایش با استفاده از نرم‏افزار SAS آنالیز شدند.یافته‏ها:نتایج نشان داد اثر تنش خشکی و کاربرد سولفات روی بر صفات عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، درصد روغن دانه، عملکرد روغن دانه، درصد اسید اروسیک و درصد اسید اولئیک معنی‏دار شد. همچنین بر طبق نتایج حاصل از مقایسه میانگین داده‏های آزمایش مشخص شد که افزایش غلظت کاربرد سولفات روی و نانو روی سبب افزایش عملکرد دانه و بیوماس به ترتیب تا 2839 کیلوگرم در هکتار و 14634 کیلوگرم در هکتار شد. اثر نانوکلات روی بر افزایش این دو صفت بیشتر از سولفات روی بود. درصد و عملکرد روغن در هر دو سطح تنش آبی کاهش یافت. بر طبق نتایج مشخص شد که افزایش غلظت روی و به خصوص فرم نانو سبب افزایش درصد تا 6/43 درصد و عملکرد روغن دانه تا 1423 کیلوگرم در هکتار شد. به علاوه مشخص شد که تنش آبی درصد اسید اولئیک روغن کلزا را کاهش داد ولی محلول‏پاشی نانو روی تاحدودی این کاهش را جبران نمود و درصد اسید اولئیک را تا 75/65 درصد افزایش داد. نتیجه‏گیری: بر طبق این نتایج مشخص شد که هرچند با قطع آبیاری در مراحل گلدهی و غلافدهی درصد اسید اولئیک کاهش یافت ولی نتایج نشان داد کاربرد نانوکلات روی در شرایط تنش خشکی و عدم وجود تنش خشکی اثر مثبت بیشتری بر افزایش درصد اسید اولئیک روغن داشت از این رو کاربرد نانو کلات روی را می‏توان در شرایط تنش خشکی برای افزایش عملکرد و کیفیت روغن کلزا در منطقه پیشنهاد نمود. در نتیجه برای رسیدن به حداکثر عملکرد دانه و کیفیت بالای روغن در کلزا می‏توان از غلظت 5 در هزار نانوکلات روی در شرایط عدم وجود تنش خشکی استفاده نمود.