برنامۀ هسته‌ای دولت پهلوی دوم و اهمیت آرشیوهای دیجیتال آنلاین در شناخت آن

Abstract

برنامۀ عظیم و پرهزینۀ هسته‌ای ایران در دهۀ 1340 و 1350ش/ 1960 و 1970م، یکی از نمادهای اصلی اقتصادی و دیپلماسی خارجی دوران پهلوی دوم بود. بخش عمده‌ای از این طرح ازجمله ساخت نیروگاه اتمی شمارۀ 1 و 2 بوشهر، آموزش نیروی انسانی و کشف معادن اورانیوم -که با نظارت مستقیم شاه انجام می‌شد- تا فروپاشی نظام شاهنشاهی به نتیجه رسیده بود. در شناخت این فرایند کاملاً محرمانه، اسناد نقش مهمی را ایفاء می‌کنند. انتشار آنلاین اسناد کم‌یاب در آرشیوهای جهان غرب، نقطۀ عطفی در مطالعات تاریخ فعالیت‌های هسته‌ای در این برهۀ از تاریخ ایران است. هدف: در این پژوهش نگارنده با تکیه بر منابع دست‌اول سعی دارد به پرسش‌های زیر پاسخ دهد: تحولات صنعت هسته‌ای دولت پهلوی دوم چگونه شکل گرفت؟ آرشیوهای آنلاین اسناد لاتین چه نقشی در تدوین صحیح و علمی این فرایند دارند؟ روش / رویکرد پژوهش: روش پژوهش توصیفی-تحلیلی براساس مطالعۀ داده‌های اسنادی بایگانی‌های متعدد داخلی، آرشیوهای آنلاین خارجی، آمار رسمی سازمان انرژی اتمی و نشریات گوناگون ایران در این دوره است. یافته‌ها و نتیجه‌گیری: مطالعۀ اسناد و مدارک مکتوب و دیجیتال گوناگون نشان می‌دهد که صنعت اتمی ایران تا اواخر دهۀ 1960م/1340ش به‌صورت آرام ولی مستمر ادامه داشت و از آغاز دهۀ 1970م/1350ش با اهداف درازمدت و فعالیت‌های عمرانی عظیم، حرکتی شتابان یافت و نمادی از دوران نوین تاریخ و صنعت ایران شد. باتوجه‌به سرّی‌بودن این برنامه و ابهامات متعدد، اسناد آنلاین لاتین در بازشناسایی این بخش از تاریخ معاصر ایران نقشی بسیار مهم دارند.