تبیین نقش ساحل در دگرگونی سازمان فضایی شهرهای ساحلی در بستر تحولات تاریخی (مطالعة موردی: شهر محمودآباد)

Abstract

طی دهه‌های اخیر شهر ساحلی محمودآباد با توجه به رشد کالبدی شتابان و جمعیت‌پذیری سریع، با چالش‌ها و مسائل متعددی از جمله تغییر سازمان فضایی شهر در بستر سوءاستفاده‌های اقتصادی و سازمان‌یابی فضایی نامتناسب با نیازهای مردمان بومی و کاهش ظرفیت‌های اکولوژیکی مواجه شده‌ است. برای این منظور در این پژوهش سعی شده است تحولات فضایی این شهر از حیث تحولات شهرنشینی چند دهة اخیر مورد بررسی قرار گیرد؛ بنابراین هدف پژوهش شناخت عناصر سازمان فضایی شهر محمودآباد در مقاطع مختلف تاریخی و تحلیل پویایی فضایی آن است. مقاله پیش رو با هدف فوق، ابتدا با شیوة تحلیلی به مرور ساختارمند انگاره‎های اندیشمندان و تجربه‎های پژوهشی مرتبط پرداخته است و در گام بعدی قابلیت کاربست عامل‎های به‌دست آمده را به‌عنوان معیارهایی برای داوری سازمان فضای شهری محمودآباد در دوره‌های مختلف زمانی، از طریق روش مرور اسنادی و تفسیر عکس‌های هوایی مدنظر قرار داده است. داده‌های پژوهش از اسناد موجود شامل سفرنامه‌ها، کتاب‌ها، اسناد توسعه شهری، مصاحبه­ها و تصاویر هوایی جمع‌آوری شده است. بازة زمانی پژوهش از دهه 1250 تا 1400 ه.ش بوده است. نتایج حاصل حاکی از آن است که شهر محمودآباد طی دوره‌های مختلف، تحت‌تأثیر نظام‌های سیاسی حاکم و رشد جمعیت و همچنین روندهای مهاجرت و تقاضای زمین و مسکن قرار گرفته است. مطالعه روند تغییر سازمان فضایی شهر نشان داد که سازمان فضایی شهر محمودآباد از یک سازمان فضایی بسیار ساده و ارگانیک به سازمانی پیچیده با غلبه عناصر مشخص گردشگری، تفریحی و اداری- خدماتی تبدیل شده است؛ بنابراین در سازمان‌یابی فضایی شهرهای ساحلی از جمله شهر مورد مطالعه، شکل‌گیری پهنه‌های گردشگری با غلبه شهرک‌های ساحلی، پهنه‌های اقامتی - تفریحی موقتی و پهنه‌های ارتفاعی با کارکرد تفریحی - فراغتی موقت به‌عنوان امر مسلط فضایی است.