خاستگاه تاریخی و ویژگی‌های گیاه‌شناسی، زراعی و درمانی گیاه دارویی شاهدانه (Cannabis sativa L.)

Abstract

شاهدانه (Cannabis sativa L.) از نظر ژنتیکی یکی از پیچیده‌ترین جنس‌های خانواده Cannabaceae به‌شمار می‌آید. اعضای این جنس عمدتاً از گیاهان یک‌ساله علفی، دوپایه و بومی آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی تشکیل ‌شده‌اند. شاهدانه فراتر از کاربردهای دارویی و مخدر، از دیرباز برای مقاصد پرشمار بالقوه دیگر نیز مورداستفاده قرار گرفته است. ترکیبات کانابینوئیدی و مخصوصاً دو ترکیب تتراهیدروکانابینول و کانابیدیول به دلیل آثار فیزیولوژیک گسترده بر بدن انسان، به‌عنوان مهم‌ترین ترکیبات فعال شاهدانه شناخته می‌شوند. اثرات روان‌گردان شاهدانه عمدتاً به ترکیب تتراهیدروکانابینول نسبت داده می‌شود، درحالی‌که کانابیدیول به خاطر کاربردهای متنوع درمانی در صنایع دارویی مورداستفاده قرار می‌گیرد. اگرچه شاهدانه به‌عنوان یک گیاه مخدر در فهرست ممنوعه بسیاری از بخش‌های جهان قرار دارد، اما با توجه به شناخت هرچه بیش‌تر خواص دارویی آن، امروزه جهت کنترل و درمان طیف گسترده‌ای از بیماری‌ها مانند بسیاری از بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مورداستفاده قرار می‌گیرد. افزون بر آن، با توجه به وجود تنوع ژنتیک بالای شاهدانه در کشور ایران، می‌توان از آن به‌عنوان یک گزینه مناسب جهت تأمین نیاز بسیاری از صنایع مرتبط یاد کرد. شاهدانه از گیاهانی است که با وجود قدمت کشت طولانی، به‌دلیل ممانعت‌های قانونی، هنوز جایگاه اصلی خود را در بین گیاهان دارویی نیافته است. بنابراین، هدف از این نوشتار مروری بر یافته‌های علمی در مورد شاهدانه به‌منظور شناخت بیش‌تر ویژگی‌های تغذیه‌ای، صنعتی و دارویی آن در تلاش برای تسهیل پذیرش اجتماعی این منبع گیاه ارزشمند در ایران است.