رویکردی نقادانه بر تحلیل سیلان فضا در پیکربندی مساجد معاصر تهران

Abstract

محوریت فضا و جایگاه مثبت آن در برابر توده و حجم، وجه شاخص معماری ایرانی است و در این راستا انبساط فضا، تسلسل و سیلان آن از جمله کیفیات ویژه و بنیادین در ساختار فضایی مساجد ایران به حساب می‌آید که مدت‌هاست در راه و روال شکل‌یابی طرح‌های معاصر رنگ باخته و یا با تعریف و معنایی مغایر بروز یافته است. هدف تحقیق حاضر، طرح نگرشی پرسشگرانه و نقادانه بر کیفیت سیلان فضا در مساجد معاصر تهران است. بر این مبنا پژوهش حاضر اقدام به بررسی موضوع در پانزده نمونه از مساجد متداول در مقیاس محلی و قیاس با یکدیگر نموده و از تکنیک نحو فضا و ترسیم و تفسیر نمودارهای توجیهی و محیط نرم‌افزارهای UCL Depthmap و Agraph بهره برده است. راهبرد تحقیق شامل دو وجه کمی و کیفی است. به‌طوری‌که شاخص‌های سیلان فضایی از طریق بررسی ادبیات تحقیق به روش تحلیلی توصیفی استنتاج شد و پس از بررسی و گزینش شاخص‌های مرتبط با موضوع در نظریه نحو فضا، فرآیند تحلیل به روش استدلالی قیاسی و منطقی پی گرفته شد. گردآوری داده‌ها نیز بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و برداشت‌های میدانی انجام شد. به‌ این‌ترتیب با استفاده از خروجی شاخص‌هایی چون عمق، اتصال، تعداد فضا، همپیوندی، قابلیت بصری و فضای محوری، موضوع سیالیت در سه زیربخش در نمونه‌های مطالعاتی مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج پژوهش حاکی از آن بود که نحوه پیکربندی پلان و عناصر فضایی باز و نیمه‌باز در مساجد معاصر تهران، کیفیت سیلان فضایی در سلسله‌مراتب بصری- حرکتی را تحت تأثیر قرار داده که شناخت نتایج مثبت و منفی آن به تصحیح فضایی عملکردی طرح‌های معاصر یاری خواهد رساند.