تحلیلی بر عوامل تبیین‌کننده‌ی حس مکان در بافت‌های تاریخی (مورد پژوهی: شهر تبریز)

Abstract

بافت تاریخی شهرها آثار گران‌بهایی از فرهنگ، دانش معماری و شهرسازی بومی‌اند و برخلاف پیشینه‌ درخشان، امروزه با مشکلات متعدد ناشی از بی‌هویتی شهر معاصر روبه‌رو هستند که زندگی شهری را از جنبه‌های متعالی معنوی تهی کرده است. در این راستا، بررسی حس مکان در این بافت‌ها که پیوند انسان با مکان و ارتقاء ارزش‌ها، نگرش‌ها و به‌ویژه رفتار فردی و اجتماعی را موجب می‌شود، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. با توجه به اهمیت موضوع، هدف از تحقیق حاضر بررسی عوامل تبیین‌کننده‌ حس مکان در بافت‌های تاریخی شهر تبریز و شناخت وضعیت موجود است. بدین منظور، روش تحقیق کمی-کیفی با هدف کاربردی و ماهیت تحلیلی-اکتشافی بوده که به‌منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها از مدل معادلات ساختاری در نرم‌افزار Amos و آزمون T-test در نرم‌افزار SPSS استفاده شده است. شایان ذکر است که جامعه‌ی آماری تحقیق شامل ساکنان بافت تاریخی شهر تبریز (منطقه 8 شهرداری) می‌باشد که حجم نمونه با استفاده از مدل کوکران 384 نفر تعیین شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که مهمترین عوامل تبیین‌کننده‌ حس مکان در بافت تاریخی شهر تبریز به ترتیب مؤلفه‌های فضایی-عملکردی، ادراکی-معنایی و کالبدی-فیزیکی با ارزش 68/0، 51/0 و 46/0 بوده است. همچنین نتایج حاکی از آن است که با توجه به سطوح حس مکان در بافت تاریخی شهر تبریز، ادراک و احساس مادی و عینی و تا حدودی اقدام رفتارهای فردی یعنی حضور، استقرار و تعلق به مکان (سطوح اولیه‌ حس مکان) تحقق یافته و ادراک و احساس فراعینی و ذهنی یعنی دلبستگی و تعهد به مکان (سطوح نهایی حس مکان) تحقق نیافته است.