بررسی توانایی سطوح غیرقابل نفوذ مصنوعی در استحصال آب برف (مطالعه موردی: استان آذربایجان‌شرقی، تبریز)

Abstract

بارش‌های جوّی از مهم‌ترین منابع در تأمین آب برای مصارف مختلف هستند. استفاده بهینه از آن‌ها به‌ویژه از نوع برف و باران در مناطق خشک و نیمه‌خشک می‌تواند نقش به‌سزایی در تأمین نیاز آبی در فصل‌های کم‌آبی داشته باشد. می‌توان قبل از برخورد با سطح خاک و آلوده شدن، آن‌ها را جمع‌آوری و ذخیره نمود تا در مواقع کم‌آبی، بخشی از نیاز آبی صنایع و کارخانجات، فضای سبز و آب شرب انسان و دام تأمین شود. یکی از روش‌های استحصال آب از نزولات آسمانی از جمله برف و باران غیرقابل نفوذ کردن سطح زمین و به حداکثر رساندن رواناب ناشی از آن‌هاست. سطوح غیرقابل نفوذ می‌توانند مانند سطوح سنگی به‌صورت طبیعی وجود داشته باشند و یا پوشاندن سطح زمین با موادی مانند آسفالت، بتن و ورقه‌های عایق مانند پلاستیک، ژئوممبران و دکاموند به‌طور مصنوعی ایجاد شوند. در این پژوهش دو تیمار با سه تکرار در نظر گرفته شد که شامل سطح آبگیر پوشش ژئوممبران و پوشش پلاستیک با محافظ شنی هر کدام به شکل مربع با مساحت چهار مترمربع بودند و در اراضی با شیب متوسط 36 درصد اجرا شدند. مجموع بارش صورت گرفته بر سطوح مذکور در طول دوره آماربرداری 747 میلی‌متر بود که 430 میلی‌متر آن (52 رخداد) به شکل باران و 317 میلی‌متر آن (26 رخداد) به شکل برف بود. نتایج حاصل از 26 رخداد بارش برف زمستانه در مدت دو سال آماربرداری نشان داد که رواناب حاصل از بارش نرمال در فصل زمستان برای پوشش ژئوممبران و پلاستیک با محافظ شنی به‌ترتیب برابر 89 و 80 درصد بارش بوده است. بنابراین با توجه به بارش نرمال فصل زمستان (4/65 میلی‌متر)، حجم رواناب جمع شده برای پوشش ژئوممبران و پوشش پلاستیک با محافظ شنی به‌ترتیب برابر 2/58 و 3/52 لیتر بر مترمربع در فصل زمستان خواهد بود. درصورتی‌که از آمار کوتاه‌مدت دوره آماربرداری استفاده شود با توجه به بارش سالانه (5/373 میلی‌متر) و فصلی زمستان (5/158 میلی‌متر) حجم رواناب جمع شده در فصل زمستان برای سطوح آبگیر پوشش ژئوممبران و پوشش نایلون با محافظ شنی به‌ترتیب به 141 و 127 لیتر بر مترمربع می‌رسد.