تأثیر خشکسالی هواشناسی و چرای دام بر ساختار پوشش گیاهی در مناطق خشک (مطالعه موردی: جنگل نخاب، شهرستان خوسف)

Abstract

خشک­سالی و چرای دام در مراتع، نقش مهمی در تغییر ساختار پوشش گیاهی و از بین رفتن تنوع زیستی اکوسیستم­های طبیعی دارند. در این تحقیق، به­منظور تعیین اثرات خشک­سالی و چرای دام بر ساختار پوشش گیاهی مراتع واقع در جنگل نخاب استان خراسان جنوبی، شاخص­های فراوانی و وفور گونه­ای، تنوع زیستی و وضعیت و گرایش مرتع ارزیابی شد. بدین‌منظور، نمونه­برداری در 80 پلات چهار مترمربعی واقع بر چهار ترانسکت 150 متری به روش‌های مرسوم و در یک دوره دو ساله (بین سال­های آبی 1399-1398 و 1400-1399) انجام شد. بر اساس شاخص بارش استاندارد (SPI) و شاخص درصد نرمال (PN)، سال 1399-1398، بسیار ­مرطوب و سال 1399-1400 خشک‌سالی بوده است. بر اساس روش فیزیونومی، تیپ گیاهی منطقه مورد مطالعه، Hammada salicornica و گونه‌های مهم همراه شامل گونه‌های Aeluropus littoralis، Haloxylon persicum و Zygophyllum atriplicoides است. به لحاظ درصد پوشش گیاهی، لاشبرگ، خاک لخت و سنگ و سنگریزه بین دو مرتع چرا­ شده و قرق در دو سال بسیار مرطوب و خشک­سالی خفیف تفاوتی وجود ندارد. نتایج نشان می­دهد که در دو سال نمونه­برداری، مرتع چرا ­شده نسبت به مرتع قرق، از تراکم گونه­ای بالاتری برخوردار است. قرق مرتع، به نفع گونه­های کلاس I و III شده و چرای دام باعث کاهش گیاهان کلاس I و III و افزایش گیاهان کلاس II شده است. چرای دام باعث کاهش تراکم گیاهان گندمی، علفی و بوته­ای شده و تأثیری بر تراکم درختچه‌ای‌ها نداشته است. نتایج تحقیق حاضر نشان داد که در سال­ تر، بین دو مرتع چرا شده و قرق، تفاوتی بین غنای گونه­ای وجود ندارد. با وجود این، مرتع قرق نسبت به مرتع چرا شده از تنوع گونه­ای بیش‌تری برخوردار است؛ اما در سال خشک، کلیه شاخص­های تنوع زیستی بین دو مرتع چرا شده و قرق تفاوتی نداشتند. این بیان‌گر آن است که در شرایط خشک­سالی حتی قرق مرتع نیز به بهبود تنوع گونه‌ای کمک نمی‌کند.