مقایسه اثربخشی آموزش مدیریت والدین (PMT) و آموزش مبتنی بر رابطه والد-کودک (CPRT)بر کاهش مجموع نشانگان مرضی کودکان با اختلال نافرمانی مقابله‌ای

Abstract

اختلال نافرمانی مقابله‏ای (ODD1) از رایجﺗﺮﻳﻦ اﺧﺘﻼﻻت ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ در ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ که در طبقه اختلالات رفتاری ایذایی2 ﻗﺮار ﻣﻲ‏ﮔﻴﺮد ﻛﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﮔﺮوه اﺧﺘﻼﻻت ارﺟﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﻛﻠﻴﻨﻴﻚ‏ﻫﺎی ﺳﻼﻣﺖ رواﻧﻲ ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺖ . بر اساس گزارش راهنمای تشخیصی و آماری اختلال های روانی۵(۵ DSM3–)، شیوع این اختلال دامنه‏ای از ۱ تا ۱۱% دارد با میانگین شیوعی که حدود ۳/۳% برآورد شده است. اینﻛﻮدﻛﺎن دارای یک الگوی خلق خشمگین و تحریک­پذیر، غالباً از کوره در می‏روند، زود رنج و خشمگین یا به آسانی دلخور می‏شوند.آنها دارای یک الگوی رفتاری جر و بحث و مقابله‏ای، غالباً با مراجع قدرت بحث می‏کنند، فعالانه مخالفت جو یا از عمل به قواعد سرباز می‏زنند، عمدتاً به طور عمدی دیگران را ناراحت می‏کنند، غالباً برای اشتباه یا بدرفتاری خود دیگران را سرزنش می‏کنند و رفتارهای کینه‏جویی یا تلافی‏جویانه دارند .

در علت­یابی آن می توان به ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ‏ای از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت و گرایشات ژﻧﺘﻴﻜﻲ، زﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و شرایط محیطی از جمله آن ﻓﺮزﻧﺪﭘﺮوری ناکارآمد اشاره کرد.پیش آگهی اختلال نافرمانی مقابله‏ای نامطلوب و همچنین مزمن است، مبتلایان به آن در معرض ابتلا به اختلالات روانپزشکی در بزرگسالی، مثل اختلال شخصیت ضد اجتماعی، الکلسیم، اعتیاد و مشکلات بین­فردی ،تحصیلی و روان­شناختی هستند.

بنابراین با توجه به پیامدهای نامطلوبی که اختلال نافرمانی مقابله‏ای به دنبال دارد و تأثیرات گسترده‏ای که بر زندگی فردی و اجتماعی بر جای می‏گذارد، لازم است اقدامات اساسی برای درمان کودکان مبتلا به این اختلال صورت گیرد. از جمله درمان‏های نافرمانی مقابله‏ای دارو درمانی ، همچنین ﺑﺨﺸﻲ از درﻣﺎنﻫﺎ ﻣﺪاﺧﻼت ﻓﺮدی و ﺑﺨﺸﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﺮ ﻣﺪاﺧﻼت ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ، ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﺷﺪه‏اﻧﺪ از میان رویکردهای درمانی مختلف، روش ‏درمانی برای کودکان در کنار دارو درمانی، آموزش مدیریت والدین (PMT4) است . اساس PMT براین دیدگاه استوار است که اختلالات رفتاری کودکان در نتیجه تعامل‏های غلط بین کودک و والدین به وجود آمده و تداوم می‏یابد. از طرفی دیگر، درمان با مشارکت والدین یک دیدگاه منحصر به فرد است که توسط متخصصان آموزش دیده در زمینه بازی درمانی مورد استفاده قرار می‏گیرد تا به والدین آموزش دهند که جزئی از عوامل درمان‏گرانه یا بهبود دهنده فرزندان خودشان باشند.از جمله این روش‏های جدید ، آموزش گروهی مبتنی بر رابطه والد-کودک (CPRT5) است که از روش‏های مؤثر در درمان اختلال نافرمانی مقابله‏ای می‏باشد که بر مشارکت خانواده‏ها در درمان کودکان، متمرکزاست.از آنجایی که تا کنون میزان اثر بخشی این درمانها و مقایسه این دو درمان بر روی این کودکان صورت نگرفته بود، لذا هدف از پژوهش حاضر مقایسه اثربخشی آموزش مدیریت والدین (PMT) با آموزش مبتنی بر رابطه والد-کودک (CPRT)بر کاهش مجموع نشانگان مرضی کودکان دارای اختلال نافرمانی مقابله‏ای می­باشد.

روش

پژوهش حاضر با توجه به هدف،کاربردی بود و یک کارآزمایی بالینی نیمه تجربی در قالب طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه ی پژوهش حاضر را کلیه والدین کودکان 5-11 ساله مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله­ای مراجعه کننده به درمانگاه‏ها و مراکز روان­شناختی و روان­پزشکی شهر تهران بودند. نمونه پژوهش شامل 45 شرکت کننده بود که با نمونه­گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در سه گروه ۱۵ نفره قرار گرفتند لازم به ذکر است اختلال این کودکان توسط روانپزشک و پرسشنامه علائم رفتاری کودکان (CSI-4) تایید شد .پس از انتخاب اعضای نمونه پرسشنامه ی SNAP توسط والدین تکمیل ‏شد. سپس والدین گروه آزمایش CPRT در 10 جلسه گروهی 2 ساعته در مدت 10 هفته و والدین گروه آزمایش PMT در 9 جلسه گروهی 2 ساعته در مدت 9 هفته شرکت کردند وگروه کنترل فقط تحت دارو درمانی قرار گرفتند. در پایان دوره مجدداً پرسشنامه SNAP، توسط روان­شناس در اختیار والدین گروه‏های آزمایش و کنترل قرار داده ‏شد.سپس دادها با استفاده از نرم افزار spss و با روش آماری تحلیل کورایانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته ­ها

نتایج مربوط به آزمون تحلیل کوواریانس برای نمرات نشانگان مرضی کودکان نشان داد که آماره F برای نمرات مرضی کودکان نافرمان (۳۴/۷۵) در سطح۰۰۱/۰ معنی‏دار است. این یافته‏ها نشانگر آن هستند که بین گروه‌ها در نمرات مرضی کودکان نافرمان تفاوت معنی‌دار وجود دارد. پس نتایج اثر بخشی آموزش گروهی مدیریت والدین(PMT) و برنامه گروهی مبتنی بر رابطه والد-کودک(CPRT) را در کاهش نشانه های مرضی کودکان با اختلال نافرمانی مقابله را نشان می دهد. به منظور بررسی دقیق‏تر تغییرات نمرات از آزمون توکی استفاده شد، نتایج مقایسه میانگین‏ها نشان داد که میانگین کل تصحیح شده گروه آزمایش PMT (۸۱/۷) و میانگین گروه آزمایشی CPRT (۹/۱۰) می‏باشد که با توجه به نتایج مقایسه زوجی در سطح ۰۰۱/۰ معنی دار است . یعنی هر دو آموزش اثر دارند و کاهش علائم مرضی در هر دو آنها اتفاق افتاده.اما نتایج بررسی زوجی نشان داد برنامه آموزش PMT نسبت به آموزش CPRT موفق تر عمل کرده است و نشانگان مرضی نافرمانی را به بیشتر بهبود بخشیده است.

والدین به عنوان قوی ترین اثرگذار بر الگوهای تعاملی خانواده به شمار می آیند.آنها با ایجاد روابط عاطفی سالم و سازنده،ابراز محبت،پذیرش تعاملات صحیح و شیوه های برخورد مناسب می توانند بهترین و موثرترین شیوه اجتماعی شدن و بنای یک تربیت صحیح را فراهم آورند. از طرف دیگر ریشه بسیاری از نابهنجاری ها را نیز باید در روابط اعضای خانواده و روش های تربیتی والدین جستجو کرد.اکثر مشکلات رفتاری کودکان منعکس کننده شرایط پیچیده بین فردی اعضای خانواده به ویژه والدین می باشد.به عبارت دیگر ایجاد و یا تشدید مشکلات رفتاری کودک می تواند به منزله روابط معیوب اعضای خانواده با یکدیگر نیز باشد و به روش های تربیتی نادرست والدین و تعاملات معیوب آنها با فرزندان ارتباط داشته باشد.در جهت کاهش این مشکلات و بهبود آن برنامه های آموزش مشارکت والدین( مثل PMT و CPRT )که دیدگاه منحصر به فردی است استفاده می شود،یعنی اینکه چگونه والدین می توانند جایگزینی مناسب برای درمانگران باشند و با آموزش برخی مهارت ها ی درمانی تبدیل به درمانگر یا عوامل درمانی شوند که در محیط خانه به درمان مشکلات و اختلالات کودکان شان بپردازند